________________
સર્વધર્મ ઉપાસના ધર્મ શબ્દથી જ્યારે દુનિયાનો વિચારક વર્ગ નફરત કરે છે, ત્યારે સર્વધર્મ ઉપાસનાના ગાણાં કેમ ગવાય છે ? એ પ્રશ્ન ઊઠે. જો ગાંધીજીને આપણે વિશ્વવંદ્ય માનતા હોઈએ તો એ પ્રશ્નનો ઉત્તર તરત મળી રહે છે. ગાંધીજીએ રાજકારણમાં ગંદાપાણીને ધર્મતત્ત્વ દ્વારા જ નિર્મળ બનાવ્યું. હા, અહીં સદ્દગત રવીન્દ્રનાથ ઠાકુરના નીચેની મતલબના શબ્દો વિચારવા ઘટે છે. ભારતના ગુરુદેવ ગણાતા તે મહાપુરુષે કહ્યું છે :
ધર્મ, વિજ્ઞાન અને સાહિત્ય કરતાં પાછળ પડી ગયો છે.” આનો અર્થ એ કે ધર્મના વૈજ્ઞાનિક પ્રયોગો થવા જોઈએ અને ધાર્મિક સાહિત્યમાંથી શુષ્કતા દૂર થવી જોઈએ. તેવી જ રીતે વિજ્ઞાન અને સાહિત્ય બંનેએ પણ ધર્મની સૂગ કાઢી નાખવી જોઈએ.
રાજારણની પક્ક આજે વળી વિજ્ઞાન, સાહિત્ય અને ધર્મ ઉપર પણ રાજકારણે પકડ જમાવી છે. અર્વાચીન યુગના પ્રખર વૈજ્ઞાનિક શ્રી આઈન્સ્ટાઈન જેવાઓએ અમેરિકા સાથે જે કરાર કરેલો “લડાઈમાં વિજ્ઞાનનો પ્રયોગ નહિ કરીએ.” તે કરારને રાજકારણીય કહેવાતા લોકનેતાએ છડેચોક તોડ્યો. જપાનનાં નાગાસાકી અને હીરોશિમા તારાજ થયાં. આ જોઈને નિરૂપાય બનેલો અણુબોંબ ફેંકવા ગયેલો એક વૈજ્ઞાનિક આખરે મગજ ગુમાવી બેઠો. એવું જ સાહિત્યકારોનું છે. દુનિયામાં આજે જે
૧. આ માટે તાજેતરમાં યજ્ઞ પ્રકાશન વડોદરા તરફથી પ્રગટ થયેલ પુસ્તિકા “મોતના વાવેતર' જુઓ.
સર્વધર્મ ઉપાસના - ૯
