________________
२४
अर्धमागधी व्याकरण
(क) न् खेरीज त् वर्गीय व्यंजने प्रथमस्थानी असून 'व' द्वितीयस्थानी असता,
तवर्गीय व्यंजनाबद्दल कधी चवर्गीय व्यंजने येऊन, या नवीन आलेल्या व्यंजनांचे द्वित्व झालेले आढळते. (त्वथ्वद्वध्वां चछजझा: क्वचित्। हेम. २.१५ भोच्चा सयलं पिच्छिं विजं बुज्झा अणण्णयगामि।
चइऊण तवं काउं संती पत्तो सिवपरमं।।) (१) त्वच्च : चत्वर=चच्चर (चव्हाटा), कृत्वा=किच्चा, श्रुत्वा सोच्चा (२) थ्वच्छ : पृथ्वी=पिच्छी (३) द्वा=ज : विद्वान् विजं (४) ध्व =ज्झ : साध्वस सज्झस, इन्द्रध्वज इंदज्झय, धर्मध्वज धम्मज्झय,
महेन्द्रध्वज महिंदज्झय ९२ अंतस्थ+स्पर्श
कमी बलवान् अंतस्थाचा लोप होऊन अधिक बलवान् स्पर्शाचे द्वित्व
होते. (अ) +स्पर्श : (१) र्क=क्क : तर्क=तक्क, अर्क=अक्क, शर्करा सक्करा (२) w=क्ख : मूर्ख =मुक्ख। (३) र्ग=ग्ग : स्वर्ग=सग्ग, वर्ग=वग्ग, मार्ग=मग्ग, दुर्गम दुग्गम,
दुर्ग=दुग्ग, उपसर्ग=उवसग्ग (४) घ=ग्घ : अर्घ=अग्घ (मूल्य), निर्घोष निग्घोस (मोठा ध्वनि) (५) च=च्च : अर्चा=अच्चा, कूर्च=कुच्च (कुंचली) (६) »=च्छ: मूर्छा=मुच्छा (७) र्ज२=ज : आर्जव=अज्जव, गर्जित गज्जिय (गर्जना), जर्जर जज्जर.
१ २
ध्व=ज्झ चा अपवाद : ऊर्ध्व-उब्भ अनुस्वारागम झाल्यास : मार्जार=मंजार (मांजर)
