________________
યત્કિંચિત
વાત્સલ્યનિધિ, પરમતારક જિનેશ્વર પરમાત્માએ શાસનની સ્થાપના કરીને આપણા જેવા મંદબુદ્ધિ જીવોના ઉદ્ધાર - જીર્ણોદ્ધાર - સમુદ્ધાર માટે અસંખ્ય યોગો બતાવ્યા છે. જીવો પોતાની યોગ્યતા અને રુચિ અનુસાર તે તે યોગોમાં પ્રવેશ કરી વિધવિધ આરાધના દ્વારા મુક્તિમંજિલ નજીક કરી રહ્યા છે.
પરમાત્મા દ્વારા ઉપદિ ગ્રંથોમાં જણાવ્યું છે. “સજઝાય સમો તવો નત્યિ' સ્વાધ્યાય સમાન કોઈ તપ નથી. કર્મ નિર્જરાનું સઘન કારણ છે. સ્વાધ્યાય...આ સ્વાધ્યાય વાચના, પૃચ્છના, પરાવર્તના, અનુપ્રેક્ષા અને ધર્મકથા...ના ભેદથી પાંચ પ્રકારનો છે. પરમાત્માની આખરી દેશના સ્વરૂપ ઉત્તરાધ્યયન સૂત્રના ૨૯મા “સમ્યકત્વપરાક્રમ' નામના અધ્યયનમાં પાંચેય પ્રકારના સ્વાધ્યાય સંબંધી પ્રશ્ન અને તેના ફલનો નિર્દેશ કરેલ છે. અપેક્ષાએ લ અલગ - અલગ દર્શાવ્યા છે. પણ મુખ્યતા સ્વાધ્યાયની છે. - સાધુ જીવનમાં દિવસ - રાત્રિ દરમિયાન કુલ ચાર પ્રહર સ્વાધ્યાય કરવાનો હોય છે. તેવું સામાચારી અધ્યયનમાં ફરમાવ્યું છે. પ્રહર; દિવસ યા રાત્રિનો ચતુર્થાશ) પછી તે સ્વાધ્યાય પાંચ પ્રકારમાંથી ગમે તે હોય......પણ સ્વાધ્યાય એ સાધુ - જીવનનો પ્રાણ છે.
વાચના અને અનુપ્રેક્ષામાં દુર્બલિકા પુષ્પમિત્રનું ઉદાહરણ છે. રોજની ૭૦૦ ગાથા કંઠસ્થ કરતા હતા. ૧૪૪૪ ગ્રંથના રચયિતા પૂ. હરિભદ્ર સૂ. મ. સા. જૈન શાસનને મળ્યા તો યાકિની મહત્તરાના પરાવર્તના સ્વાધ્યાયના જ પ્રભાવથી...આવાં તો કેટલાંય દäતો સ્વાધ્યાયને સ્પર્શીને
સ્વાધ્યાય આગમનો હોય કે પ્રકરણ ગ્રંથોનો હોય, સૂત્રનો હોય કે અર્થનો હોય.મહાપુરુષોએ રચિત સ્તવન, સઝાય કે રાસનો હોય પણ તેમાં દ્રવ્યાનુયોગ, ગણિતાનુયોગ, ચરણકરણાનુયોગ કે ધર્મકથાનુયોગનું પ્રરૂપણ હોય છે.
૧૬
