________________
એના કથાવસ્તુને કારણે નોંધપાત્ર છે, રહનેમી, ચંદનબાલા, બાહુબલિ આદિ વિષયક તો એક કરતાં વધુ રચનાઓ કવિએ આપી છે. મહાસેનમુનિ, રત્નમાલાના પાંચ બાંધવ, પદ્મનાભ રાજા, સીમંધરસ્વામીના બત્રીસ કેવળી શિષ્યો આ સઝાયોમાં ભરતક્ષેત્રના નહીં પરંતુ મહાવિદેહક્ષેત્રમાં સીમંધરસ્વામીની નિશ્રામાં થયેલા મહાપુરુષોનાં ચરિત્ર આલેખાયાં છે. એ રીતે આ રચનાઓ નોંધપાત્ર છે.
મયણરેહા (મદનરેખા), વંકચૂલ આદિ સઝાયોમાં કવિ ઝડપથી વાત સંકેલતા જણાય છે. પર્યુષણ પર્વના વ્યાખ્યાન' આ રચના પારંપારિક રીતે જ્ઞાનવિમલસૂકૃિત ગણાઈ છે પરંતુ દરેક ઢાળને અંતે આવતા ‘જ્ઞાનવિમલગુરુ’ નામછાપ આ રચના જ્ઞાનવિમલના શિષ્યની હોવાની સંભાવના દૃઢ કરે છે. પર્યુષણપર્વના વ્યાખ્યાનના ઢાળિયાના વિવરણમાં ૫. પૂ. ભદ્રંકરસૂરિએ જ્ઞાનવિમલગુરુમુખે'નું અર્થઘટન જ્ઞાનવિમલસૂરિએ ગુરુના મુખથી આ કલ્પસૂત્ર ભણ્યું' સ્વીકાર્યું છે પરંતુ ‘જ્ઞાનવિમલભક્તિ પ્રકાશ’ને ‘ઉમળકાભર્યો આવકાર' આપતા લેખમાં પ. પૂ. પ્રદ્યુમ્નસૂરિએ લખ્યું ‘કલ્પસૂત્ર પરના તેમના ઢાળિયા તો તેમની અમર રચના છે' આમ આ રચના જ્ઞાનવિમલસૂરિની હોવા માટે શંકા રહેતી નથી છતાં આ કૃતિના કર્તૃત્વ અંગે હજુ સંશોધન થઈ શકે. સતાસતીની સઝાય' સવારના પ્રતિક્રમણમાં બોલાતી ભરહેસરની સઝાય'નો અનુવાદ છે. દેવકુંવરઋષિ અને રાજકુંવ૨ઋષિની સઝાય થોડાક પાઠાંતરો સિવાય એકસરખી જ રચના છે. ૨૨ ઢાળ અને ૩૮૫ ગાથાની દસ દૃષ્ટાંત સઝાય'માં મનુષ્યભવની દુર્લભતા સમજાવવામાં આવી છે. ઉપદેશ પદ, નરભવ ઉપનય આવશ્યકચૂર્ણી, ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર વગેરેમાં આ દૃષ્ટાંતો થોડાક ભેદ સાથે મળે છે. ‘સુમતિવિલાપ સઝાય’, ‘શેઠવાણોતર અને વણજારાની સઝાય’ આ સઝાયમાં તત્ત્વજ્ઞાનની સાથે કથારસનું પણ મહત્ત્વ જણાયું છે તેથી તેમને કથાત્મકસાય શીર્ષક હેઠળ મૂકી છે. કથારસદ્વારા તત્ત્વવિચાર સમજાવવાની કવિની રીત ધ્યાનપાત્ર છે.
પરિશિષ્ટમાં આપેલા કલ્યાણમંદિર સ્તોત્રનાં સ્તવનો' મુનિ મહેન્દ્રવિમલજીએ અને પછી શાહ રસિકલાલ ગોપાલજીએ પ્રકાશિત કર્યા હતા તે જ અહીં પ્રકાશિત કર્યાં છે. ગ્રંથને અંતે શબ્દકોશ આપ્યો છે એમાં જૈન ધર્મના પારિભાષિક શબ્દોનો સમાવેશ કર્યો નથી.
१२
