________________
આત્માનુશાસન
दुःखानि प्रतिसेवितानि भवता तान्येवमेवासताम् । सस्मरस्मितशितापाङ्गैरनङ्गायुधैहिमदग्धमुग्धतरुवद्यत्प्राप्तवान्निर्धनः ॥
तत्तावत्स्मर
र्वामानां
દુઃખો સહ્યાં સંસારમાં નરકાદિનાં જે ફરી ફરી, તેની સ્મૃતિ પણ ત્રાસ દે, તેથી અધિક સ્મર તું જરી; નિર્ધન સ્થિતિમાં યુવતી જનનાં કામબાણ કટાક્ષથી, હિમદગ્ધ મૃદુ તરુવત્ બળી, દુઃખ તેં સહ્યાં પ્રત્યક્ષથી. ભાવાર્થ આ સંસાર સ્મરણમાત્રથી પણ અત્યંત સંતાપ ઉત્પન્ન કરનાર છે. તેની અંદર નરકાદિ દુર્ગતિઓમાં પડીને તેં જે અસહ્ય દુઃખો સહન કર્યાં છે તેની વાત તો જવા દો, અર્થાત્ તે પરોક્ષ દુઃખોની ચર્ચા કરવી વ્યર્થ છે; પરંતુ હે ભવ્ય! ધનથી રહિત એવા તેં, કામનાં બાણ સમાન સ્ત્રીઓના કામોત્પાદક મંદ હાસ્યયુક્ત તીક્ષ્ણ કટાક્ષોથી વીંધાઈને, હિમથી બળી ગયેલા કોમળ વૃક્ષની માફક જે દુઃખ પ્રાપ્ત કર્યાં છે તેનું તો જરા સ્મરણ કર. વિષયની તૃષ્ણાથી આ લોકમાં મળતાં દુઃખ અને તેના ફળરૂપે પરલોકમાં પણ પ્રાપ્ત થતાં અધોગતિનાં દુઃખોનો વિચાર કરી વિષયોથી વિરક્ત થા અને તૃષ્ણા તજીને બન્ને ભવમાં સુખી થા.
૩૦
—
શ્લોક-૫૪
उत्पन्नोऽस्यसि दोषधातुमलवद्देहोऽसि कोपादिवान् साधिव्याधिरसि प्रहीणचरितोऽस्यस्यात्मनो वश्वकः मृत्युव्यात्तमुखान्तरोऽसि · जरसा ग्रास्योऽसि जन्मिन् वृथा किं मत्तोऽस्यसि किं हितारिरहिते किं वासि बद्धस्पृहः ॥
ઉત્પન્ન છું, તન મલિન તું, છું ક્રોધ રાગાદિરતો, દુૠરિત્રી તું, આધિ વ્યાધિ સહિત, આતમ વેંચતો; તું મરણ મુખમાં, જરા માસે, જન્મ ભવ ભવ ધારતો, તું મત્ત શું? નિજ હિત અરિ શું? કે ન તૃષ્ણા ત્યાગતો?
