________________
૨૧
આત્માનુશાસન यानन्वेष्टुमिव त्वयाऽशुचिकृतं येनाभिमानामृतम् । आज्ञातं करणैर्मनः प्रणिधिभिः पित्तज्वराविष्टवत् कष्टं रागरसैः सुधीस्त्वमपि सन् व्यत्यासितास्वादनः ॥ કટુ વિષ સમા વિષયો વિષે શો સ્વાદ કે દુઃખિત થયો? તે શોધમાં નિજ મહત્તા-અમૃતરસ અશુચિ કર્યો; હા કષ્ટ! રાગી મન અને ઇન્દ્રિયથી, અતિમાન તું, રે! પિત્તજ્વર આવિષ્યવત્ વિપરીતસ્વાદુ સમાન શું? ભાવાર્થ – કડવા વિષ સમાન સંતાપ કરનાર એ વિષયોમાં એવો તે ક્યો સ્વાદ (આનંદ) છે કે જેના કારણે એ વિષયોને શોધવામાં દુઃખી થઈને તું પોતાના સ્વાભિમાન(આત્મગૌરવ)રૂપ અમૃતને મલિન કરે છે? અને મનની સેવિકા જે ઇન્દ્રિયો તેનો આજ્ઞાંકિત સેવક થઈ તું એ જ વિષયોમાં પ્રવર્તે છે! અરે! પિત્તજ્વરવાળા જીવને જેમ વસ્તુનો સ્વાદ વિપરીત ભાસે, તેમ તું વિદ્વાન હોવા છતાં રાગરસથી વિપરીતસ્વાદુ બન્યો છે.
બ્લોક-૩૯ अनिवृत्तेर्जगत्सर्वं मुखादवशिनष्टि यत् । तत्तस्याशक्तितो भोक्तुं वितनोर्भानुसोमवत् ॥ નિવૃત્તિ વણ પણ, જગત સઘળું બચતું તુજ મુખથી દીસે; તુજ તે અશક્તિ ભોગની, જ્યમ રાહુ સોમ રવિ અસે. ભાવાર્થ – હે અસંતોષી આત્મા! જગત આખાને અંગીકાર કરવાની અભિલાષારૂપ પરિણામથી તો તેં આ જગતમાં કંઈ પણ છોડ્યું નથી. તૃષ્ણાની નિવૃત્તિથી રહિત અર્થાત્ અધિક તૃષ્ણાથી યુક્ત હોવા છતાં પણ તારા મુખમાંથી જે આખું જગત ભોગવાયા વિના બચ્યું છે, બાકી રહ્યું છે તે તારી ભોગવવાની અશક્તિને લીધે બચ્યું છે; જેમ રહણ વખતે સૂર્ય અને ચંદ્ર રાહુના મુખમાંથી બચેલા જણાય છે તે રાહુની સંપૂર્ણ ગળી જવાની અશક્તિને લીધે બને છે.
