________________
આત્માનુશાસન
૧૩૭ એવા ભમને કારણે, આજ સુધી સંસારરૂપ સમુદ્રમાં પરિભ્રમણ કરી રહ્યો છે. વાસ્તવમાં હું અન્ય નથી, હું શરીરાદિ નથી, હું તો હું જ છું. અને અન્ય શરીરાદિ અન્ય જ છે, અન્ય હું નથી. આ પ્રકારે જ્યારે અભાંત જ્ઞાન (વિવેક) ઉત્પન્ન થાય છે, ત્યારે જ પ્રાણી સંસારસમુદ્રના પરિભ્રમણથી રહિત થાય છે.
શ્લોક-૨૪ बन्धो जन्मनि येन येन निबिडं निष्पादितो वस्तुना વાતાવરતે: પુરા પરિપતપ્રજ્ઞાત્મનઃ સાંપ્રતમ | - तत्तन्निधनाय
साधनमभूद्वैराग्यकाष्ठास्पृशो दुर्बोधं हि तदन्यदेव विदुषामप्राकृतं कौशलम् ॥ ભવમાં નિબિડ બંધન થયા, રે. બાહ્ય જે જે પામીને, પૂર્વે અદ્વિતીય પ્રીતિથી, પણ હવે પ્રજ્ઞા જાગી છે; તે બંધનાશાથે બને, સાધન વિરાગ-પ્રબુદ્ધને,
ક્યાં અનુપ જ્ઞાનીની કુશળતા? ક્યાં અહા! દુર્બોધ એ? ભાવાર્થ – સંસારમાં બાહ્ય પદાર્થો પ્રત્યે અતિશય અનુરાગ રાખનાર જે જીવને પહેલાં જે જે વસ્તુઓ દ્વારા દઢ બંધ ઉત્પન થયો હતો, એ જ જીવને, હવે યથાર્થ જ્ઞાનપ્રાપ્તિના પ્રભાવથી ઉત્કૃષ્ટ વૈરાગ્ય વર્તતો હોવાથી, તે તે વસ્તુઓ ઉક્ત બંધના નાશનું કારણ બની રહી છે. જ્ઞાન અને વૈરાગ્યનું આ માહાભ્ય છે. જ્ઞાનીઓની એ અલૌકિક કુશળતા, કળા અનુપમ છે. ક્યાં એ જ્ઞાનીઓની અદ્ભુત કળા? અને ક્યાં બંધનું કારણ એવી પહેલાંની અજ્ઞાનતા - દુર્બોધિતા? અથવા જ્ઞાનીઓની એ અદ્ભુત અનુપમ કળા છે, જે દુર્બોધ્ય છે, અથવા કઠિનતાથી કળાય તેવી છે.
શ્લોક-૨૪૫ अधिकः क्वचिदाश्लेषः क्वचिद्धीनः क्वचित्समः ।
