________________
११७
ભાંતિખંડન દૃષ્ટાંત ફળ વગેરે સર્વ કાચાં છે, વૃથા છે, મિથ્યા છે. જો કથંચિત ઉપર કહેલાં સાધનોનું કાંઈ ફળ છે તો માત્ર સ્વર્ગ-નરક છે, પરંતુ એ સ્વર્ગ-નરક છે તે તો રેંટમાળ જેવાં છે.
જ્ઞાન, સંસારસાગરની અંદર અને બહાર છે પરંતુ જેવો આ સંસાર છે તેવું જ્ઞાન નથી.
જેમ ચકમક પથ્થરમાં અગ્નિ છે તે દેખાતો નથી તોપણ અગ્નિ છે, તેમ સંસાર-જગતમાં સ્વસમ્યજ્ઞાન પ્રસિદ્ધ છે તે દેખાતું નથી તોપણ સ્વસમ્યજ્ઞાન પ્રસિદ્ધ જ છે.
જેમ મૂર્ખ લોક કોઈ નય-ન્યાય દ્વારા કહે છે કે અગ્નિ જલે છે, બળે છે પરંતુ પૂર્ણદષ્ટિથી જોઈએ તો અગ્નિસ્વભાવમાં તે અગ્નિ જળતો કે બળતો નથી જ. એ જ પ્રમાણે અસત્ય વ્યવહાર દ્વારા જોઈએ તો સ્વયં જ્ઞાનમય જીવ મરે છે, જન્મે છે પરંતુ નિશ્ચયથી સત્ય જીવત્વસ્વભાવમાં જોઈએ તો જીવ મરતો પણ નથી તથા જીવ જન્મતો પણ નથી.
જેમ આપણે ખૂબ ચોક્કસ ઠીક આ નિશ્ચય કરી ચૂક્યા છીએ કે સૂર્યની સન્મુખ અંધકાર નથી, એ જ પ્રમાણે સ્વસમ્યજ્ઞાનમય સૂર્યની સન્મુખ અજ્ઞાનરૂપ અંધકાર નથી.
જેમ સૂર્યને અને અંધકારને એક-તન્મયરૂપ મેળ નથી; તે જ પ્રમાણે સ્વસમ્યજ્ઞાનમય સૂર્યને અને અજ્ઞાનમય અંધકારને પરસ્પર એક-તન્મયરૂપ મેળ નથી, “જે જેનાથી ભિન્ન છે તે તેનાથી ભિન્ન છે' એ ન્યાયાનુસાર.
જેમ સૂર્ય પ્રસિદ્ધ છે, તેના પ્રકાશમાં ઘટ, પટ, મઠ વગેરે પ્રસિદ્ધ છે; તે જ પ્રમાણે સ્વયં સમ્યજ્ઞાનમય સૂર્ય પ્રસિદ્ધ છે, તેના જ પ્રકાશમાં આ લોકાલોક-જગત-સંસાર પ્રસિદ્ધ છે.
