________________
व्युत्पत्तिदीपिकाभिधान- दुण्ढिकया समर्थिते सिद्धहेमप्राकृतव्याकरणे ॥
[ बम्फइ वंफड़ ] 'काक्षु काङ्क्षायाम् (५८०) काक्ष 'उदितः स्वरा०' (४४।९८) नोऽन्तः कां (२) । वर्तमाना तिव् । 'व्यञ्जनाद०' (४।२३९) अत् । 'लोकात् ' (१|१|३) कांक्षति । 'काङ्क्षराहा - ऽहिलङ्घा -ऽहिलडु- वच्च - वंफ० ' (४।१९२) कांक्ष० वंफादेशः । 'त्यादीना०' (३।१३९) तिव्० इ० । अनेन वा अनुस्वारस्य मकारः वम्फइ वंफइ ।
→>>
२६
[ कलम्बो कलंबो] कदंब (२) । 'कदम्बे वा' (११२२२) दस्य लः । यदा करंब इति प्रकृतिस्तदा 'हरिद्रादौ ल: ' (१।२५४) र० → ल० । अनेन वा अनुस्वारस्य मकारः । प्रथमा सि । 'अत: सेर्डो:' (३२) सि० -> डो० ->> ओ० कलम्बो कलंबो ।
[ आरम्भ आरंभो ] आरंभ (२) । अनेन वा अनुस्वारस्य मकारः । प्रथमा सि । 'अतः सेर्डो:' (३२) सि० → डो० ओ० आरम्भो आरंभो ।
[ संसओ] संशय प्रथमा सि 'अत: सेर्डो:' ( ३।२) सि०
डो०
[ संहरड़ ] संपूर्व० 'हंग् हरणे' (८८५) । वर्त० तिव् । 'ऋवर्णस्या०' (४।२३८) ६० हर० । 'व्यञ्जना०' (४/२३९) अत् । 'लोकात्' (११११३) संहरति । 'त्यादीनामाद्य०' (३।१३९) तिव्० इ० संहरड़ ||३०||
→
शपोः सः' (११२६०) श० स० क गच ज०' (१९७७) प्लुक् । ओ० । 'डित्यन्त्य० ' (२|१|११४) अलुक् संसओ ।
प्रावृट् - शरत्-तरणि इत्येते शब्दाः पुंसि - पुल्लिङ्गे प्रयोक्तव्याः ||
पाठसो । सरओ एस तरणी ॥ तरणिशब्दस्य पुं-स्त्रीलिङ्गत्वेन नियमार्थमुपादानम् ॥ [प्रावृट्शरत्तरणय: ] प्रावृट् च शरच्च तरणिश्च प्रावृट्शरत्तरणयः ।
[ पुंसि ] पुम्स् । सप्तमी ङि । 'शिड्- हे० ' (१| ३ | ४०) पुम्० पुं०
[ पाउसो ] प्रावृष् । 'दिक्- प्रावृषोः सः' (१।१९) ष० स० । 'उदृत्वादौ' (१।१३१) वृ० वु० । 'क-ग-चज०' (१।१७७) व्लुक् । 'सर्वत्र ल व०' (२२७९) रलुक्। प्रथमा सि । अनेन पुंस्त्वम् । 'अत: सेड' (३२) सि० डो० ओ० पाउसो ।
प्रावृट् शरत्तरणयः पुंसि ।। ८।१।३१ ॥
-
[ सरओ ] शरत् (द्) । 'शरदा० (७३।९२) अकारागमः 'लोकात् ' (११११३) शरद० श० → स० । 'क-ग-च- ज० ' (१।१७७) लुक् । प्रथमा सि । अनेन पुंस्त्वम् । 'अतः सेर्डो:' → ओ० सरओ।
१. A. वओ उदाहरणम् ।
=
'श-षोः सः' (११२६० ) (३२) सि० डो०
[ एस तरणी] एतद् प्रथमा सि अन्त्यव्य०' (११११) दलुक्। 'तदश तः सोऽक्लीवे' (३१८६) तस्य सः । 'अन्त्यव्य० ' (१।११) स्लुक्। अथवा 'वैसेणमिणमो सिना' (३२८५) सिना सह एस आदेश: एस तरणि प्रथमा सि अनेन पुंस्त्वम् । 'अक्लीबे सौ' (३|१९) दीर्घः णि० णि० → णी० । 'अन्त्यव्ययं ० ' (१।११) स्लुक् तरणी ॥ ३१ ॥ स्नमदाम - शिरो नभः ॥ ८।१।३२ ॥
दामन् शिरस् नभस्वर्जितं सकारान्तं नकारान्तं च शब्दरूपं पुंसि प्रयोक्तव्यम् ॥
सान्तम्- जसो। पओ । तमो। तेओ । 'वओ । उरो ॥
नान्तम् जम्मो । नम्मो । मम्मो ॥
