________________
દસર્વે પ્રાભૂત કા તીસરા પ્રાકૃતપ્રાકૃત
દસમા પ્રાભૂતનું ત્રીજું પ્રાકૃતપ્રાકૃત
ટીકા યાગના વિષયમાં આપના મતથી કેવી રીતે કહેવામાં આવેલ છે? આ વિષય સબંધી દસમા પ્રાભૂતના પહેલા અને બીજા પ્રાકૃતપ્રાભૂતમાં ચંદ્ર સૂર્યની સાથે નક્ષત્રોના યોગ સબંધી કથન સમ્યક્ પ્રકારથી કહીને હવે (વ્યંમત્તિ નક્ષત્રાનિ વચ્ાત્તિ) અહે રાત્રના વિભાગપૂર્ણાંકના નક્ષત્રો કહેવા જોઇએ, આ વિષય સંબંધી આ ત્રીન પ્રાકૃતપ્રામૃત સબોંધી પ્રશ્ન સૂત્ર કહેવામાં આવે છે(તા કહ્યું તે કંમાળા યાતિ લગ્ગા) હે ભગવન બીજા ઘણા વિષયોના સબંધમાં પૂછવાનું છે પરંતુ હમણા એજ પૂછું છું કે—આપના મતથી વક્ષ્યમાણુ પ્રકારના અહેારાત્ર ભાગ સંબધી નક્ષત્રો કહેલા છે? તે કહેા આ પ્રમાણે શ્રીગૌતમસ્વામીના પૂછવાથી ભગવાન કહે છે કે-(તા પત્તિ નં અટ્ઠાવીસા ળવવશ્વાનં અસ્થિ ળવવત્તા છું માના સમયવેત્તા નન્ના) આ પહેલાં પ્રતિપાદન કરેલ અઠચાવીસ નક્ષત્રોમાં (અસ્થિ) એવા નક્ષત્રો છે, કે જે દિવસના પૂર્વ ભાગમાં રહેલા ચંદ્ર યાગના આદિને અધિકૃત કરીને જે રહે તે પૂર્વ ભાગવાળા નક્ષત્રો કહેવાય છે. તથા સમક્ષેત્ર અર્થાત્ સમ એટલે પૂણુ અહેારાત્ર પ્રમિત ક્ષેત્રને ચંદ્ર યાગને અધિકૃત કરીને રહે તે સમક્ષેત્ર નક્ષત્ર કહેવાય છે. એટલે કે ત્રીસ મુહૂત તુલ્ય અર્થાત્ સંપૂર્ણ અહારાત્ર રૂપ કહેલા છે. તથા (સ્ય ન વત્તા વચ્છમાં સમવેત્તા સોલમુદુત્તા પળak) આ નક્ષત્રો પશ્ચાત્ ભાગગત હાય છે, એટલે કે દિવસના પશ્ચિમ ભાગ ગત એટલે કે દિવસના જે પછીના ભાગ તેમાં રહેલ ચંદ્ર યાગના આર્દિને અધિકૃત કરીને રહે તે પશ્ચાત્ ભાગગત કહેવાય છે. તથા સમક્ષેત્ર એટલે કે સપૂર્ણ અહે!રાત્ર વ્યાપ્ત એટલે કે ત્રીસ મુહૂત અર્થાત્ નક્ષેત્ર સંબંધી સાઠ ઘડિ ખરેખર અહેારાત્ર વ્યાપ્ત નક્ષત્ર કહેલ તથા ( अस्थि णक्खत्ता णत्तंभागा अवड्ढखेत्ता पण्णरसमुहुत्ता पण्णत्ता, अत्थि નવત્તા સમર્થ માળા ત્રિવેત્તા પળવાર મુદુત્તા પત્તા) એવા પણુ નક્ષત્રો હોય છે જે નક્ષત્ર નક્તભાગ અર્થાત્ રાત્રિગત અર્થાત્ રાત્રિમાં ચંદ્રયોગને અધિકૃત કરીને જે ભાગ અર્થાત્ અવકાશ જેના હાય તે નકત ભાગનક્ષત્ર કહેવાય છે. એટલે કે રાત્રિના ભાગવાળા એટલા માટે અધ માત્ર ક્ષેત્રવાળા અપાય ક્ષેત્ર એટલે કેજેને અર્ધો ભાગ ન હેાય તે અપા જેવા અષા ક્ષેત્રવાળા એટલે કે અહેારાત્રનુ અમાત્ર ક્ષેત્ર ચંદ્ર ચૈાગને આદિ કરીને જે નક્ષત્રનુ હાય તે અપાય ક્ષેત્ર કહેવાય છે. એટલા માટે જ પદર મુહૂત અહેાાત્રના ચતુર્થાંશ કાળ ન્યાપિ અહેાાત્ર સાઠે ઘડી તુલ્ય હાય છે તેના ચતુર્થાંશ એટલે કે પ ંદર મુહૂત ચંદ્રયાગને અધિકૃત કરીને પ્રતિ
શ્રી સુર્યપ્રજ્ઞપ્તિ સૂત્ર : ૧
૨૬૬
