________________
श्रीकल्प
माय सर्वमुपलक्ष्यैवोक्तम्
“कुरङ्ग-मातङ्ग-पतङ्ग-भृङ्ग-मीना हताः पञ्चभिरेव पञ्च ।
एकः प्रमादी स कथं न हन्यते, यः सेवते पञ्चभिरेव पञ्च ॥१॥” इति ।
शय्यापालकोऽपि श्रोत्रेन्द्रियविषयसंगीतरसमूच्छितो वासुदेवाज्ञाभङ्गजनितं दुष्परिणाम जानन्नपि नात्मानं नियन्तुमशकत् , तत एव स कर्णयोः प्रक्षेपितेन प्रताप्यमानेन शीशकद्रवेण व्याकुलितो मृतश्च । अतः कल्याणा
मञ्जरी
॥२४८॥
टीका
बनावटी हथिनी का स्पर्श करता हुआ, हस्तिपालकों द्वारा बाँध लिया जाता है और तीखे अंकुश के प्रहारों से पराधीन बना लिया जाता है (५)। इन सब को ध्यानमें लेकर कहा भी है
“ कुरङ्गमातङ्ग-पतङ्ग-भृङ्ग-मीना हताः पञ्चभिरेव पञ्च ।
एकः प्रमादी स कथं न हन्यते, यः सेवते पञ्चभिरेव पञ्च ॥१॥" हिरण, हाथी, पतंग, भंग और मीन यह पाँच, पाँच इन्द्रियों के अर्थात् इनमें से एक-एक, एक-एक इन्द्रिय के विषय में मूच्छित होकर मारा जाता है, तो पाचों इन्द्रियों के विषयों का सेवन करने वाला एक विषयलोलुप प्राणी क्यों नहीं मारा जायगा? ॥१॥
वह शय्यापालक भी श्रोत्रेन्द्रिय के विषय संगीत-रस में गृद्ध होकर वासुदेव की आज्ञा के भंग के दुष्परिणाम को जानता-बूझता भी अपने पर नियंत्रण न कर सका। अत एव कानों में डाले गये,
महाविरस्य त्रिपृष्ठनामकः सप्तदशो भवः।
२४८॥
તુટી જતાં, ખાડામાં પડી મરી જાય છે, ને મારાઓ તેના દંતશળ કાઢી લે છે. આ જીવો ફકત એક જ ઇન્દ્રિયને પિષવા જતાં આ હાલતને પામે છે તે જેની પાંચે ઈન્દ્રિયો મુક્ત રીતે વહે છે તેની તે શું સ્થિતિ કઃપવી ?
શય્યાપાલકના કમોતનો વિચાર કરી, વિવેકી જનેએ ઇયિાધીન સુખેથી પાછા હટવું જોઈએ.
વાસુદેવ ત્રિપુઠે પણ મહાન ક્રોધના પરિણામે અને પૌગલિક સુખની તીવ્ર લાલસાએ, અનેક પાપાચારો થયા કર્યા જેના પરિણામે અધમમાં-અધમ એવા સાતમે નરકે જઈને પડશે. માટે કોઇના પરિણામેનો વિચાર કરી છે
શ્રી કલ્પ સૂત્ર: ૦૧
