________________
ज्ञानचन्द्रिका टीका - ज्ञानभेदाः । (स्त्रीमोक्षसमर्थनम् )
पारिणामिक्या लक्षणमाह
मूलम् - गाहा -- अणुमाणहेउदिहंतसाहिया वयविवागपरिणामा । हियनिस्सेयस फलवई, बुद्धी परिणामिया नाम ॥१॥
छाया - अनुमानहेतुदृष्टान्त - साधिका, वयो विपाकपरिणामा । हितनिःश्रेयसफलवती, बुद्धिः पारिणामिकी नाम ॥ १ ॥
३११
टीका- 'अणुमाण० ' इत्यादि । अनुमान हेतुदृष्टान्तसाधिका - अनुमानमिह स्वार्थम् । अनुमानप्रतिपादकं वचो हेतुः पञ्चावयववाक्यरूपः परार्थानुमानमित्यर्थः ।
अब सूत्रकार कर्मजा बुद्धिका स्वरूप बतलाते हैं- 'उवओगदिट्ठसारा' इत्यादि । जिस बुद्धिके द्वारा कर्तव्य कर्म - कार्य का मनकी लगन पूर्वक अच्छी तरहसे सार ग्रहण कर लिया जाता है, तथा जो बुद्धि, कार्य के अभ्यास और उसके विचारसे विस्तारको प्राप्त हुई हो, एवं जिस बुद्धिसे संसार में प्रशंसा हो वह बुद्धि कर्मजा कहलाती है ॥१॥
कर्मजा बुद्धिके बारह उदाहरण कहते हैं-' हेरणिए ' इत्यादि । इन बारह दृष्टान्तोंका खुलासा टीकाके अन्त में है ॥ २ ॥
अब पारिणामिकी बुद्धिका स्वरूप कहते हैं-' अनुमाणहेंउ दिहंत ' इत्यादि । अनुमान हेतु एवं दृष्टान्तके द्वारा साध्य अर्थको सिद्ध करनेवाली, ऊमर के अनुसार पुष्ट होनेवाली, तथा अभ्युदय एवं निःश्रेयसरूप फलवाली बुद्धि पारिणामिकी बुद्धि है ॥ १ ॥
डुवे सूत्रङार उर्भन्न भतिनुं स्व३५ मतावे छे-“ उवओगदिट्ठसारा ” त्याहि. જે મતિ દ્વારા કવ્ય ક-કાના મનની લીનતા પૂર્વક સારી રીતે સાર ગ્રહણ કરાય છે, તથા જે મતિ કાર્યના અભ્યાસ અને વિચારથી વિસ્તાર પામી હાય, અને જે મતિને લીધે સંસારમાં પ્રશંસા થાય તે મતિને કજાभति उहे छे. ॥ ॥ १॥
उर्भलभतिनां मार उदाहरण आहे छे - " हेरिणए " त्याहि.
એ ખાર છાન્તાનુ સ્પષ્ટીકરણ ટીકાને અંતે આપ્યુ છે. ! ગા. ૨ ૫
हवे थोथी पारिश्राभिश्री भतिनुं स्व३५ हे छे - " अणुमाण हे उदिट्ठ० " ઇત્યાદિ. અનુમાન; હેતુ અને દૃષ્ટાન્ત દ્વારા સાધ્ય અને સિદ્ધ કરનારી; ઉમરના પ્રમાણે પુષ્ટ થનારી, તથા અભ્યુદય અને નિઃશ્રેયસરૂપ ફળવાળી મતિને પારિ शाभि भति उडे छे. ॥ ॥ १॥
શ્રી નન્દી સૂત્ર
