________________
७८८
उत्तराध्ययनसूत्रे उपशान्तमाहा, नो न शुद्धाचारा, नो अशुद्धशरीरा, नो व्यवसायवजिता, नो अपूर्वकरणविरोधिनी, नो नवगुणस्थानरहिता, कथं न उत्तमधर्मसाधकेति। .
व्याख्या स्त्री खलु न अजीवः किं तु जीव एव जीवस्य चोत्तमधर्मसाधकत्वेन सह विरोधो नास्ति तथैव लोके दर्शनादितिभावः।।
ननु सर्वोऽपि जीव उत्तमधर्मसाधको न भवति, अभव्यजीवानामुत्तमधर्मसाधकलाभावादतआह -'ण यासु अभव्वा' इति । न चासु अभव्येति । यद्यपि स्त्रीषु काचिदभव्या, तथापि सर्वैवाऽभव्या न भवति, संसार निर्वेद-निर्बाध धर्मादेष शुश्रूषादिदर्शनादिति भावः ।। अतिक्ररमतिः, नो न उपशान्तमोहा, नो न शुद्धाचारा, नो अशुद्धशरीरा, नो व्यवसायवर्जिता, नो अपूर्वकरणविरोधिनी, नो नवगुणस्थानरहिता कथं न उत्तमधर्मसाधिकेति। तात्पर्य-इसका इस प्रकार है-स्त्री अजीव नहीं है किन्तु जीव ही हैं। अतः उसका उत्तमधर्मसाधन करने के साथ कोई विरोध नहीं है। लोकमें भी इसी तरहसे देखा जाता है।
शंका–जीवमात्रको यदि उत्तमधर्मसाधक माना जाय तो फिर अभव्योंको भी जीव होनेसे उत्तमधर्मका साधक मानना पड़ेगा। परंतु उनमें तो उत्तमधर्मसाधकता मानी नहीं जाती हैं। इस प्रकारकी आशंकाकी निवृत्तिके लिये सूत्रकार कहते है कि अभव्य नहीं है। यद्यपि स्त्रियोंमें भी कितनीक स्त्रियां अभव्य होती है तथापि सर्व अभव्य ही है ऐसी बात नहीं है। संसारसे निर्वेद, धर्मसे अद्वेष तथा शुश्रूषा आदि गुण उनमें देखे जाते हैं भव्य होने पर भी ये सम्यग्दर्शन उपशान्तमोहा, नो न शुद्धाचारा, नो अशुद्धशरीरा, नो व्यवसायवर्जिता, नो अपूर्वकरणविरोधिनी, नो नवगुणस्थानरहिता कथं न उत्तमधर्मसाधिकेति ।
તાત્પર્ય આનું આ પ્રમાણે છે–સ્ત્રી અજીવ નથી, પરંતુ જીવ જ છે. આથી એને ઉત્તમ ધર્મ સાધન કરવાની સામે કેઈ વિરોધ નથી. લોકોમાં પણ આજ પ્રમાણે જોવામાં આવે છે.
શંકા–જીવ માત્રને જે ઉત્તમ ધર્મના સાધક માનવામાં આવે તે પછી આભને પણ જીવ હોવાથી ઉત્તમ ધર્મના સાધક માનવા પડે. પરંતુ એમનામાં તે ઉત્તમ ધર્મની સાધકતા માની શકાતી નથી. આ પ્રકારની આશંકાની નિવૃત્તિના માટે સૂત્રકાર કહે છે કે-અભવ્ય નથી પણ સ્ત્રીમાં પણ કેટલીક સ્ત્રી અભવ્ય હોય છે તથાપિ બધી અભવ્ય હોય છે એવી વાત નથી. સંસારથી નિર્વેદ, ધર્મથી અદ્વેષ તથા સુશ્રુષા વગેરે ગુણે તેમનામાં
ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર : ૪
