________________
प्रियदर्शिनी टीका अ० ३६ स्त्रीमोक्षनिरूपणम्
७७५ गवादि शब्दानां सास्नादि विशिष्टादयः । स्त्रीशब्दस्य लोकप्रसिद्धमर्थमन्तरेणान्यस्य न वाच्यत्वेन लोके शास्त्रे वा प्रतीतिरस्ति । ___ नाप्यागमपरिभाषातोऽन्यार्थत्वं स्त्री शब्दस्य संभवति, क्वचिदप्यागमे हि स्त्रीशब्दस्य परिभाषितोऽर्थो नास्तीति । यथा-व्याकरणे “ वृद्धिरादैच्" पा. १, १, १ ।" इति वृद्धि शब्दस्यादैचौ दृश्यते चागमेऽपि लोकरूढ एवार्थ स्त्री शब्दः प्रयुक्तः । ' इत्थीओ जति छहिं ' इत्यादौ ।
न च तत्राप्यर्थान्तरकल्पनाकर्तुं शक्येति वाच्यम् , बाधकं विप्रा तदनुपपत्तेः । अर्थको नहीं। स्त्री यह शब्द अन्वयव्यतिरेक द्वारा स्त्रीरूप साध्य अर्थमें ही प्रयुक्त किया गया मिलता है। अतः स्त्रीरूप पदार्थ ही इस स्त्री शब्दका वाच्य है। जैसे गो आदि शब्दोंका वाच्य सास्ना (गलकंबल) आदिसे विशिष्ट पदार्थ होता है। इस स्त्री शब्दका लोकप्रसिद्ध अर्थके सिवाय अन्य अर्थ है यह बात न तो लोकमें प्रसिद्ध है और न आगम में प्रसिद्ध है।
इसी तरह आगमकी परिभाषासे 'स्त्री शब्द अन्य अर्थका वाचक है' ऐसा कहना ठीक नहीं है। कारण कि किसी भी आगममें कहीं पर भी स्त्री शब्दका अन्य अर्थ कथित नहीं हुआ है। जिस प्रकार व्याकरणमें वृद्धि शब्दका अर्थ आत् ऐच (आ ऐ औ) होता है । इसी प्रकार आगममें भी लोकरूढ ही अर्थमें स्त्री शब्द प्रयुक्त हुआ है। जैसे"इत्थीओ जति छर्टि" इत्यादिकी तरह।
यदि कहो कि हम यहां भी अन्य अर्थकी कल्पना करलेंगे सो નહીં. આ આ શબ્દ અન્વય વ્યતિરેક દ્વારા સિરૂપ સાધ્ય અર્થમાં જ પ્રયુક્ત કરવામાં આવેલ જણાય છે. આથી સ્ત્રીરૂપ પદાર્થ જ આ સ્ત્રી શબ્દને વાગ્યા છે. જેમ ગે આદિ શબ્દને વાચ્ય સાસ્ના (ગલ કમ્બલ) આદિથી વિશિષ્ટ પદાર્થ થાય છે. આ સ્ત્રી શબ્દને લેકપ્રસિદ્ધ અર્થના સિવાય બીજો અર્થ છે એ વાત ન તે લેકમાં પ્રસિદ્ધ છે અથવા ન તે આગમમાં પ્રસિદ્ધ છે.
આ રીતે આગમની પરિભાષાથી “સ્ત્રી શબ્દ અન્ય અર્થને વાચક છે” એવું કહેવું ઠીક નથી. કારણ કે, કઈ પણ આગમમાં કેઈ પણ જગ્યાએ સ્ત્રી શબ્દને અન્ય અર્થ કહેવાયેલ નથી. જે પ્રમાણે વ્યાકરણમાં વૃદ્ધિ શબ્દનો मथ मात् अय ( 41, मे, मो) थाय छे. २ प्रमाणे मागममा ५५ als ३ढीथी ४ अर्थमा श्री १०८ प्रयुक्त थयेत छ रेम-" इत्थीओ जति छटिं" इत्यादि भा.
જે કહે કે, અહીં પણ અમે બીજા અર્થની કલ્પના કરી લેશું તે
उत्तराध्ययन सूत्र:४
