________________
६२०
उत्तराध्ययनसूत्रे
विचिन्त्य स कूर्मः स्ववन्धूनपि तद् दर्शयितुं जले निमज्य यावता कालेन तैः सह पुनरायाति तावत् पुनः समीरसंयोजितशेवालैस्त छिद्रमाच्छादितम् । यथा तच्चन्द्रमण्डलदर्शनं पुनस्तस्य कूर्मस्य दुर्लभं तथा मनुष्यदेहाच्च्युतस्य प्रमादिनः पुनर्मनुष्यत्वं दुर्लभमिति ।
अत्र संग्रह श्लोकः - ( शार्दूलविक्रीडितवृत्तम्)
दृष्ट्ा कोऽपि हि कच्छपो ह्रदमुखे शैवालबन्धच्युते, पूर्णेन्दुं मुदितः कुटुम्बमिह तं द्रष्टुं समानीतवान् ।
पदार्थ नहीं देखा है, यह कितना सुन्दर है । इस प्रकार विचार कर उसने इस अपूर्व वस्तु को अपने परिवार को भी दिखाने का विचार किया, अतः वह पानी में डुबकी लगाकर अपने परिवार के पास पहुँचा और उनको साथ में लेकर ज्यों ही यह वहां आया कि वह शैवालजाल हवा के लगने से फिर से ज्यों का त्यों परस्पर में मिल गया । इस दृष्टान्त से हम को यह शिक्षा मिलती है कि जिस प्रकार हवा के झोकों के लगने से शैवाल के तन्तु आपस में मिल गये और छिद्र का अभाव हो गया, अतः उस अभागे कछुए को पुनः चंद्रदर्शन होना दुर्लभ हुआ, उसी प्रकार मनुष्यजन्म को हारे हुए प्रमादी प्राणी को पुनः मनुष्यजन्म मिलना महा दुर्लभ है । इस दृष्टान्त का भावसंग्रह श्लोक इस प्रकार है
दृष्ट्वा कोऽपि हि कच्छपो इदमुखे शैवालबन्धच्युते, पूर्णेन्दुं मुदितः कुटुम्बमिह तं द्रष्टुं समानीतवान् ।
અપૂર્વ પદાર્થ કદી પણ જોચે નથી..આ કેવા સુંદર છે ? આ પ્રકારના વિચાર કરી, એ અપૂવ વસ્તુ પોતાના પરિવારને પણ બતાવવાના વિચાર કર્યાં અને પાણીમાં ડુબકી મારી તે પેાતાના પિરવારની પાસે પહોંચ્યા. અને તેને સાથે લઈ તે ઉપરોક્ત સ્થળે પહોંચ્ચા ત્યારે તે શેવાળ કે જેમાં જાપુને લઈ છિદ્ર પડયું હતું. તે પવનને કારણે પુરાઈ જતાં શેવાળની સપાટી ફરીથી સંધાઇ ગઇ તેથી કાચબા અને તેના પરિવારને ફરીથી ચંદ્રનાં દન ન થયાં. એ પ્રકારે મનુષ્ય જન્મને હારી ગયેલ પ્રમાદી પ્રાણીને મનુષ્ય જન્મ મળવા મહા દુર્લભ છે. આ દૃષ્ટાંતના ભાવસંગ્રાહક શ્લાક આ પ્રમાણે છે.— दृष्ट्वा कोऽपि हि कच्छपो हदमुखे शैवालबन्धच्युते, पूर्णेन्दुं मुदितः कुटुम्बमिह तं द्रष्टुं समानीतवान् ।
ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર ઃ ૧
