________________
-
उत्तराध्ययनसूत्रे परीषहाः सम्भवन्ति-क्षुत्पिपासा-शीतोष्ण-दंशमशक-चर्या प्रज्ञा-ऽज्ञाना-लाभ-शय्यावध-रोग-तृणस्पर्श-मलनामकाः । तेषकर्षतो युगपद् द्वादशैव परीषहा वेद्यन्ते, शीतोष्णयोः चर्याशय्ययोश्च विरोधात् तयोस्तयोर्मध्ये एकैकस्यैव संभवात् । तेषां दशमैकादशद्वादशगुणस्थानवत्तिनामुक्तचतुर्दशेभ्योऽन्येऽष्टौ परीषहाः - अचेला१रति २-स्त्री ३-निषद्या ४-ऽऽक्रोश ५-याचना ६-सत्कारपुरस्कार ७-दर्शनाख्याः ८ न भवन्ति । तत्र सूक्ष्मसंपरायस्य मोहनीयकमेदियाभावात् , एकादशगुणस्थानवतिसंयते उपशान्तमोइत्वात् , द्वादशगुणस्थानवतिसंयते तु क्षीणमोह१२ बारहवें गुणस्थानवी जीवों के १४ चौदह परीषह होते हैं। वे ये है-क्षुधा १, तृषा २, शीत ३, उष्ण ४, दंशमशक ५, चर्या ६, प्रज्ञा ७, अज्ञान ८, अलाभ ९, शय्या १०, वध ११, रोग १२, तृणस्पर्श १३, मेल १४ । इनमें एक जीवके एक साथ बारह ही परीषहों का अधिक से अधिक रूपमें वेदन होता है, क्यों कि शीत उष्ण परीषह में से या तो शीत का ही वेदन होगा या उष्ण का, युगपत् दोनों का नहीं । इसी तरह चर्या और शय्या में भी किसी एक का । इस प्रकार १४ चौदह की जगह १२ बारह परीषहों का एक जीव की अपेक्षावेदन जानना चाहिये । दशवें ग्यारहवें एवं बारहवें गुणस्थानों में ये ८ आठ परीषह नहीं होते हैं । वे ये हैं-अचेल १, अरति २, स्त्री ३, निषद्या ४, आक्रोश ५, याचना ६, सत्कारपुरस्कार ७, और दर्शन ८। सूक्ष्मसंपराय गुणस्थानमें मोहनीय कर्मके उदय का अभाव होने से, ११ ग्यारहवें गुणस्थान में मोह का उपशांत अवस्था होने से, तथा १२ बारहवें गुणस्थान में मोह की यौह परीष थाय छे, ते ॥छे भूमी, तरस२, 13, ४,
६ ४४५, यर्या, प्रज्ञा७, अज्ञान८, AIME, शय्या१०, १११, १२, तृणु५ १३, भेत१४. આ ચૌદમાંથી કાં તે એક અથવા એક સાથે બાર પરીષહેને અધિકથી અધિકરૂપમાં જીવનેવેદન થાય છે, કેમકે, ઠંડી અને ઉણુ પરીષહમાંથી કાં તે ઠંડીની વેદના થાય છે અથવા ઉણની વેદના થાય છે યુગપત એકી સાથે બનેને નહીં. આ રીતે ચયી અને શય્યામાં પણ કેઈ એકને પરીષહ થાય છે. આમ ચૌદમાંથી ૧૨ બાર પરીષહેનું એક જીવની અપેક્ષાએ વેદન જાણવું દશમા, અગીયારમા અને બારમાં ગુણસ્થાનમાં આ આઠ પરીષહ આવતા નથી. તે આ છે અચેલ,૧ અરતિસ્ત્રી, કનિષદ્યા, ૪ આક્રોશ, ૫ યાચના, ૬ સત્કારપુરસ્કાર, ૭ અને દર્શન.૮ સૂક્રમ સાંપરાય ગુણસ્થાનમાં મોહનીયકર્મના ઉદયને અભાવ હોવાથી અગ્યારમાં ગુણસ્થાનમાં મેહનીય ઉપશાંત અવસ્થા હેવાથી તથા બારમા ગુણસ્થાનમાં મોહની ક્ષીણતા
ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર : ૧
