Page Text
________________
सूर्यज्ञप्तिप्रकाशिका टीका सू० ७५ द्वादश'प्राभृतम्
५२१ एकश्चान्द्रसम्बत्सरस्तु चतुःपञ्चाशदधिकशतत्रयप्रमाणो भवति । अतएव त्रयाणां चतुःपश्चाशदधिकानां रात्रिन्दिवशतानां पइभिर्भागो हर्त्तव्य इति हियते ४-५९ लब्धा एकोनपष्टिरहोरात्राः। चान्द्रसंवत्सरपरिमाणे ये चाधिकाः द्वादश द्वापष्टिभागास्तेऽपि पइभिर्भागो हरणीय इति तथा क्रियते-
1ई अतो द्वादशानां द्वादशानां द्वापष्टिभागानां षड्भिर्भागहारे कृते लब्धौ द्वौ द्वापष्टिभागाविति अत उपपद्यते चन्द्रपरिमाणम्-५९६ एकोन पष्टिरहोरात्राः द्वौ च द्वापष्टिभागाविति । एवं कृते सति कर्ममासापेक्षया एकैकस्मिन् ऋतौ लौकिकमेकैकं चन्द्रर्तुमधिकृत्य व्यवहारतः एकैकोऽवमरात्रो भवति । सारद्वापष्टि-द्वाषष्टयहोरात्रान्तरे एकैकस्यावमरात्रस्य-न्यूनरात्रस्य प्रतिपादनादेकैकस्मिन् चन्द्रत्तौ एकैकस्यावमरात्रस्यावश्यं सम्भावनेति । एकस्मिन् सम्वत्सरे तादृशाः पऋतवो भवन्ति, तेन सकले च कर्मसम्वत्सरे षटू अवमरात्रा भवेयु रिति तथैव प्रतिपादयति-'तत्थ खलु इमे छ ओमरत्ता पण्णत्ता' तत्र खल इमे पडू अवमरात्राः प्रज्ञप्ताः ॥ तत्र-तस्मिन् कर्मसंवत्सरे चन्द्रलिये कहते हैं जैसे कि-दो दो मास वाली छह ऋतुएं होती हैं। एक चांद्र संवत्सर तीनसो चोपन ३५४ अहोरात्र प्रमाण का होता है। अतः तीनसो चोपन अहोरात्र का छह से भाग करे तो इस प्रकार -५९ भाग करने से उनसठ अहोरात्र लब्ध होते हैं, चांद्र संवत्सर के परिमाण में जो बासठिया बारह भाग अधिक है उस का भी छह से भाग करे बासठिया बारह भाग छह से भाग करने से बासठिया दो भाग लब्ध होते हैं। इससे यह जान पडता है कि चंद्र ऋतु का परिमाण ५९९६ उनसठ अहोरात्र तथा बासठिया दो भाग होता है । इस प्रकार करने से कर्ममास की अपेक्षा से एक एक ऋतु में लौकिक एकएक चंद्र ऋतु को अधिकृत करके व्यवहार से एक एक अवमरात्र होता है। साग्र बासठिया अहोरात्र के अन्तर से एक एक अवमरात्र का अर्थात् न्यून रात्र का प्रतिपादन से एक एक चंद्र ऋतु में एक २ ત્રણસો ચાપન ૩૫૪ અહોરાત્ર પ્રમાણુનું હોય છે. તેથી ત્રણસો ચેપન અહેરાત્રને છ થી ભાગ કરે. જે આ પ્રમાણે છે-૩૫૪=પલા ભાગ કરવાથી એગણસાઇઠ અહોરાત્ર લબ્ધ થાય છે. ચાંદ્ર સંવત્સરના પરિમાણમાં જે બાસઠિયા બાર ભાગ વધારે છે. તેને પણ છથી ભાગ કરે - બાસઠિયા બાર ભાગને છ થી ભાગ કરવાથી બાસઠિયા બે ભાગ લબ્ધ થાય છે. આનાથી એમ જણાય છે કે–ચાંદ્ર રૂતુનું પરિમાણ ૫૯ ઓગણસાઈઠ અહેરાત્ર તથાબાસડિયા બે ભાગ જેટલું થાય છે. આ પ્રમાણે કરવાથી કર્મમાસની અપેક્ષાથી એક એક રૂતુમાં લૌકિક એક એક ચંદ્ર રૂતુને અધિકૃત કરીને વ્યવહારથી એક એક અવમરાત્ર અર્થાત્ ક્ષય દિવસ થાય છે. સાગ્ર બાસઠિયા અહેરાત્રિના અંતરથી એક એક અવરાત્રના એટલે કે ન્યૂન અહોરાત્રના પ્રતિપાદનથી એક એક ચંદ્ર રૂતુમાં એક અવમાત્રની અવશ્ય સંભાવના હોય છે. એક સંવત્સરમાં આ પ્રમાણેની છ રૂતુઓ હોય છે, તેથી સંપૂર્ણ
શ્રી સુર્યપ્રજ્ઞપ્તિ સૂત્ર: 2
| SR No. | 006352 |
| Book Title | Agam 16 Upang 05 Surya Pragnapti Sutra Part 02 Sthanakvasi |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ghasilal Maharaj |
| Publisher | A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti |
| Publication Year | 1982 |
| Total Pages | 1111 |
| Language | Sanskrit, Hindi, Gujarati |
| Classification | Book_Devnagari, Agam, Canon, & agam_suryapragnapti |
| File Size | 77 MB |