________________
२६०
प्रज्ञापनासूत्रे
'अप्पा वा, बहुया वा, तुल्ला वा, विसेसाहिया वा ?' अल्पा वा, वा, बहुका वा, तुल्या वा, विशेषाधिका वा भवन्ति ? भगवान् उत्तरयति - 'गोयमा !' हे गौतम ! 'सव्वत्थोवा जीवा अवरिमा सर्वस्वोका :- सर्वेभ्योऽल्पाः, जीवाः अचरमाः अभव्याः सिद्धार्थ भवन्ति; अभव्यानां सिद्धानाञ्च चरमभवाभावात् स्तोका एवा चरमाः तदुभयेषां समुदितानामपि अजयन्योत्कृष्ट विशिष्टानन्तक परिणामत्वात्, तेभ्योऽपि 'चरमा अनंतगुणा' चरमाः भव्याः अनन्तगुणा भवन्ति तेषाम् अजघन्योत्कृष्टानन्तानन्तकपरिमाणत्वात् । येषां चरमो भवः संभवः तेऽपि तद्योग्यत्वात् चरमा इति व्यपदिश्यन्ते इति 'दारं ' द्वात्रिंशम् चरमद्वारं समाप्तम् ।। ०२७ ।। जीवद्वारवक्तव्ययता
"
मूलम् - एएसि णं भंते ! जीवाणं पोग्गलाणं अद्धासमयाणं, सव्यदव्याणं, सव्वपएसाणं सव्वपजवाण य कयरे कयरेहिंतो अप्पा वा, बहुया वा, तुल्ला वा विसेसाहिया वा ? गोयमा ! सव्वत्थोवा जीवा, पोग्गला अनंतगुणा, अद्धासमया
श्री गौतम स्वामी प्रश्न करते हैं - हे भगवन् ! इन चरम और अचरम जीवों में कौन किससे अल्प, बहुत, तुल्य या विशेषाधिक हैं ? भगवान् उत्तर देते हैं - हे गौतम! सबसे कम जीव अचरम अर्थात अभव्य और सिद्ध हैं, क्योंकि अभव्यों और सिद्धों का चरम पना नहीं होता। ये दोनों मिलकर भी अजघन्योत्कृष्ट अनन्त ही होते हैं। चरम अर्थात् भव्य जीव उनकी अपेक्षा अनन्तगुणा हैं, क्योंकि उनका अजघन्योत्कृष्ट अनन्तानन्त परिमाण है । जिनका चरम भव संभव है वे भी चरम भव की योग्यता के कारण चरम कहलाते हैं । २२वां चरमद्वार समाप्त ॥२७॥
ટીકા –શ્રી ગૌતમસ્વામી પ્રશ્ન કરે છે–ભગવત્ આ ચરમ અને અચરમ જીવામાં કેણુ કાનાથી અધિક, અલ્પ, તુલ્ય અગર વિશષાધિક છે ?
શ્રી ભગવાન્ ઉત્તર આપે છે હૈ ગૌતમ ! બધાથી એછા જીવ અચરમ અર્થાત્ અભવ્ય અને સિદ્ધ છે, કેમકે અભળ્યે અને સિદ્ધોનુ ચરમપણું નથી હેતું. એ બન્ને મલિને પશુ અજઘન્યત્કૃષ્ટ અનન્ત જ હેાય છે. ચરમ અર્થાત્ ભવ્યજીવ તેમની અપેક્ષાએ અનન્તગણા છે, કેમકે તેમનુ અજઘન્યાત્કૃષ્ટ અનન્તાનંત પરિમાણુ છે, જેના ચરમ ભવના સભવ છે તેએ પણ ચરમભવની યાગ્યતાને કારણે ચરમ કહેવાય છે.
ખાવીસમુ′ ચરમ દ્વાર સમાસ ! ૨૭ ॥
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર :૨
