________________
प्रमेयबोधिनी टीका पद ६ सू.११ पञ्चेन्द्रियतिय ग्योयिकाद्युपपातनि० १०८७ पृथिवीनैरयिकेभ्यः, तेजःकायिकेभ्यः, वायुकायिकेभ्यश्च मनुष्या न उपपद्यन्ते इति बोध्यः, 'सव्वदेवेहितो य उववाओ कायव्वो' सर्वदेवेभ्यश्च-भवनपत्यादिभ्यो मनुष्याणामुपपातः कर्तव्यः-वक्तव्यः 'जाव कप्पातीतवेमाणियसब्वट्ठसिद्धदेवेहितो वि उववज्जावेयव्या' यावत् वानव्यन्तरज्योतिष्कसौधर्मशानादि कल्पोपगनवग्रैवेयक विजयवैजयन्तादिपञ्चकल्पातीतवैमानिकसर्वार्थसिद्धदेवेभ्योऽपि णनुष्या उपपात. यितव्याः, गौतमः पृच्छति-वाणमंतरदेवाणं भंते ! कोहिंतो उववज्जति ?' हे भदन्त ! वानव्यन्तराः खलु देपाः केभ्य उपपद्यन्ते ? 'किं नेरइएहितो तिरिक्खजोणिएहितो मणुस्सेहिंतो देवे हिंतो उववज्जति ?' किं नैरयिकेभ्यः ? किंवा तिर्ययोनिकेभ्यः ? किंवा मनुष्येभ्यः ? किंवा देवेभ्यः उपपद्यन्ते ? भगवान् आह'गोयमा !' हे गौतम ! 'जेहितो असुरकुमारा तेहितो भाणियब्या' येभ्यो जीवभवेभ्योऽसुरकुमारा भणितास्तेभ्यो वानव्यन्तरा अपि भणितव्याः, गौतमः पृच्छति-'जोइसियाणं भंते ! देवा कओहिंतो उववज्जंति ? हे भदन्त ! ज्योनहीं होती। दूसरी विशेषता यह है कि मनुष्यों का उत्पाद सभी देवों से होता है । कल्पातीत वैमानिक देवों से तथा सर्वार्थसिद्ध विमान के देवों से भी मनुष्यों की उत्पत्ति होती हैं।
गौतम-हे भगवन् ! वानव्यन्तर देवों की उत्पत्ति किनसे होती है? क्या नारकों से उत्पन्न होते हैं, तिर्यचों से उत्पन्न होते हैं मनुष्यों से उत्पन्न होते हैं, अथवा देवों से उत्पन्न होते हैं ? __भगवान्-हे गौतम ! जिन-जिन से असुरकुमारों की उत्पत्ति कही है, उन- उनसे वानव्यन्तरों की भी उत्पत्ति कहलेनी चाहिए
गौतम-हे भगवन् ! ज्योतिष्क देव किनसे उत्पन्न होते हैं ?
भगवान्-इसी प्रकार, अर्थात् ज्योतिष्क देवों के उपपात भी ઉત્પત્તિ થતી નથી. બીજી વિશેષતા એ છે કે મનુષ્યને ઉત્પાદ બધા દેવેથી થાય છે. કલ્પાતીત વૈમાનિક દેવેથી તથા સર્વાર્થ સિદ્ધ વિમાનના દેથી પણ મનુષ્યની ઉત્પત્તિ થાય છે
શ્રી ગૌતમસ્વામી –હે ભગવન્! વાનધ્યન્તર દેવેની ઉત્પત્તિ કોનાથી થાય છે? શું નારકેથી ઉત્પન્ન થાય છે, તિયચેથી ઉત્પન્ન થાય છે, મનુબેથી ઉત્પન્ન થાય છે, અથવા દેથી ઉત્પન્ન થાય છે?
શ્રી ભગવાન –જેના જેનાથી અસુરકુમારની ઉત્પત્તિ કહી છે, તેમના તેમનાથી વનવ્યન્તની ઉત્પતિ કહેવી જોઈએ.
શ્રી ગૌતમસ્વામી –હે ભગવન ! તિષ્ક દેવ કેનાથી ઉત્પન્ન થાય છે? શ્રી ભગવાન –એ જ રીતે અર્થાત્ તિષ્ક દેને ઉપપાત પણ અસુર
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૨
