________________
प्रमेयबोधिनी टीका प्र. पद १ सू.३१ समेदजलचरपश्चेन्द्रियतिर्यग्योनिकाः ३७३ प्रज्ञप्ताः ? भगवानाह--'सुसुमारा एगागारा पण्णत्ता'-शिशुमारा:-एकाकाराः एकविधा इत्यर्थः प्रज्ञप्ताः, तानुपसंहरति-से तं सुसुमारा'-ते एते शिशुमाराः प्रज्ञप्ताः, 'जे यावन्ने तहप्पगारा' येऽपि चान्ये तथाप्रकाराः-एवं विधा भवन्ति तेऽपि सर्वे जलचराः ज्ञातव्याः, 'ते समासओ दुविहा पण्णत्ता' ते-जलचरपञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिकाः समासतः-संक्षेषेण द्विविधाः प्रज्ञप्ताः, 'तं जहा'-तद्यथा'समुच्छिमाय, गब्भवक्कंतियाय'-समूच्छिमात्र, गर्भव्युत्क्रान्तिकाश्चेति, तत्र संमूर्छन संमूर्छः-समुच्छ्रायः-अमिवृद्धिः-गर्भोपपातं विनैव प्राणिनामुत्पाद इत्यर्थः तेन निवृत्ताः संमूच्छिमाः, मातापितृसंयोगमन्तरा उत्पद्यमाना इत्ययः, गर्भव्युत्क्रान्ति:-उत्पत्ति र्येषां ते गर्भव्युत्क्रान्तिकाः गर्भात् गर्भावासाद् व्युत्क्रान्तिः, निष्क्रमणं येषां ते गर्भव्युत्क्रान्तिका इति वा व्युत्पत्तिः मातापितृसंयोगेनोत्पद्यमाना इत्यर्थः चकारद्वयेन स्वगतानेकभेदाः सूच्यन्ते, 'तत्थ णं जे ते संमुच्छिमा' हैं ? सुंसुमार एक ही प्रकार के होते हैं । यह सुंसुमार की प्ररूपणा हुई। ___ जलचर पंचेन्द्रिय तिर्यच जीव दो प्रकार के होते हैं-संमूर्छिम और गर्भज । जो जीव गर्म और उपपात के बिना ही इधर-उधर के पुद्गल इकडे हो जाने से उत्पन्न हो जाते हैं वे संमूर्छिम कहलाते हैं। ये जीय माता-पिता के संयोग के बिना ही उत्पन्न होते हैं । जो जीव गर्भ में उत्पन्न होते हैं वे गर्भव्युत्क्रान्तिक गर्भज कहलाते हैं, अर्थात् मातापिता के संयोग से उत्पन्न होने वाले । दो 'य' अव्ययों का प्रयोग यह सूचित करता है कि इनके अनेक अवान्तर भेद हैं।
इन जलचर पंचेन्द्रिय निर्यचों में जो संमूर्छिम हैं, वे सभी नपु. હવે સુસુમારની પ્રરૂપણ કરે છે– સુસુમાર કેટલા પ્રકારના હોય છે.
શ્રી ભગવાન-સુંસુમાર એક જ પ્રકારના હોય છે. આ સુસુમારની પ્રરૂ॥ ७.
જલચર પંચેન્દ્રિય તિય ચ છ બે પ્રકારના હોય છે–સંભૂમિ અને ગર્ભજ જે જીવ ગર્ભ અને ઉપપાતના વિના જ આમતેમના પુદ્ગલ એકઠાં મળવાથી ઉત્પન્ન થાય છે તે સંમૂર્ણિમ કહેવાય છે. આ જીવ માતા પિતાના સમ્બન્ધ વિનાજ ઉત્પન્ન થાય છે.
જે જીવ ગર્ભમાં ઉત્પન્ન થાય છે તે ગર્ભવ્યુત્કાન્તિક (ગર્ભજ) કહેવાય છે, અર્થાત્ માતા પિતાના સમ્બન્ધથી ઉત્પન્ન થનારા બે ય અને પ્રયોગ એ સૂચિત કરે છે કે તેઓના અનેક અવાન્તર ભેદ છે.
આ જલચર પંચેન્દ્રિય તિયામા જે સંમૂર્ણિમ છે તેઓ બધા નપું.
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૧
