________________
६९५
प्रमेयद्योतिका टीका प्र.३ उ.३सू.४४ हयकर्णद्वीपनिरूपणम् प्रज्ञप्तः अयं भावः एतेषां हयकर्णगजकर्णगोकर्णशष्कुलीकर्णानां चतुर्णा द्वीपानां परतो यथाक्रमम् उत्तरपौरस्त्य-दक्षिण पौरस्त्य दक्षिणपाश्चात्य विदिक् चरमान्तात् पञ्च योजनशतानि लवणसमुद्रमवगाह्य पञ्चयोजनशतायामविष्कम्भा एकाशीत्यधिक पञ्चदशयोजनशतपरिक्षेपाः पद्मवरवेदिका वनषण्डमण्डित बाह्यप्रदेशा जम्बूद्वीप वेदिकान्तात् पञ्चयोजनशतप्रमाणान्तरा आदर्शमुख-मेण्मुखाऽयोमुखनामान श्चत्वारो द्वीपा वक्तव्याः, तथाहि- हयकर्ण द्वीपस्य परत आदर्शमुखो द्वीपः १, गजकर्णद्वीपस्य परतो मेण्द्रमुखो नामद्वीपः२, गोकर्णद्वीपस्य परतोऽयोमुखो नाम द्वीपः ३, शष्कुलीकर्ण द्वीपस्य परतो गोमुखनामको द्वीपो वर्त्तते ४ । अत्र
आयाम विक्खंभेणं' लम्बाई और चौड़ाई में पांच सौ योजन का है । 'आयंसमुहाइणं छ सया' आदर्श मुख आदि द्वीपों का छ सौ योजन का अवगाहन लवण समुद्दमें है। इस कथनका तात्पर्य ऐसाहै हयकर्ण गजकर्ण गोकर्ण और शष्कुली कर्ण इन चारों द्वीपों के बाद जो उत्तर पौरत्यादि विदिशाओं के चरमान्त से पांच पांच सौ योजन लवण समुद के अवगाहन से आदर्श मुख, मेढ़मुख, अयोमुख और गोमुख नाम के द्वीप है वे पांच पांच सौ योजन के लम्बे चौडे हैं । इनकी परिधि का प्रमाण पन्दह सौ इक्यासी योजन का हैं। ये सब द्वीप पद्मवर वेदि. काओं एवं वन खण्डों से मण्डित बाह्य प्रदेशों वाले हैं तथा जम्बूद्वीप की वेदिका के अन्त से पांच सौ योजन के अन्तर में ये व्यवस्थित है इसतरह-हयकर्ण द्वीप से आगे आदर्श मुख द्वीप हैं, गजकर्ण से आगे मेढ़मुख द्वीप है. गोकर्ण द्वीप से आगे अयोमुख द्वीप है। और शष्कुली कर्ण से आगे गोमुख द्वीप है। इसी तरह इन आदर्श मुख आयामविक्खंभेणं' संमा पहाणारा पांयसे। योनी छे. 'आयसमुहाणं छसया' આદર્શમુખ વિગેરે દ્વીપનું અવગાહન લવણ સમુદ્રમાં છ સો જનનું છે.
આ કથનનું તાત્પર્ય એવું છે કે હયકર્ણ, ગજકર્ણ, ગોકર્ણ અને શ. કુલકર્ણ આ ચારે દ્વીપોની પછી જે ઉત્તર પૌરરત્યાદિ વિદિશાઓના ચરમાતથી પાંચ પાંચસે જન લવણ સમુદ્રમાં અવગાહન કરવાથી આદર્શમુખ મેદ્રમખ અમુખ અને મુખ નામના દ્વીપ છે. તે બધા પાંચસો પાંચસો યોજનની લંબાઈ પહોળાઈ વાળા છે. તે બધાની પરિધિનું પ્રમાણ પંદરસો એકયાસી
જનનું છે. આ બધા દ્વીપ પાવર વેદિકાઓ તથા વનષડેથી મંડિત બાહ્ય પ્રદેશ વાળા છે, તથા જમ્બુદ્વીપની વેદિકાના અંતથી પાંચસો જનના અંતરમાં વ્યવસ્થિત છે. આ રીતે હકણું દ્વીપની આગળ આદર્શમુખ દ્વીપ છે. ગજકર્ણ દ્વીપની આગળ મેદ્રમખ દ્વિીપ છે. ગોકર્ણદ્વીપની આગળ અમુખ દ્વીપ છે. અને કુલકર્ણની આગળ ગોમુખ દ્વીપ છે. એ જ પ્રમાણે આ આદર્શમુખ
જીવાભિગમસૂત્ર
