________________
प्रमेयद्योतिका टीका प्र. ३ उ. ३ सू. ३३ सभेद मनुष्य स्वरूपनिरूपणम्
एतेऽष्टाविंशतिरन्तरद्वीपका यादृशा एवं यावत्ममाणा यावदपान्तरालवन्तः यन्नामानो हिमवत्पर्वत पूर्वापर दिग्व्यवस्थिताः सन्ति, तादृशा एव तावत्प्रमाणास्तावदपान्तरालवन्तस्तन्नामान एव शिखरिपर्वत पूर्वापर दिग्व्यवस्थिता अन्येऽपि अष्टाविंशतिरन्तरद्वीपाः सन्तीति मिलित्वा सर्वे षट् पञ्चाशदन्तर द्वीपा इति कथ्यन्ते किन्त्वत्र सूत्रेऽत्यन्तसदृशतया व्यक्ति भेदमन पेक्ष्याष्टाविंशति विधा एव आन्तरद्वीपा विवक्षिता इति । तत्र जाता मनुष्या अपि एकोरुकादयः अष्टाविंशतिविधाः प्रोक्ताः 'तात्रयात्तद्वयपदेश:' इति न्यायात्, यथा पश्चालदेशनिवासिनः पुरुषाः पाञ्चाला इति ।
४९५
एते अष्टाविंशतिरन्तरद्वीपाः चतुर्भिर्विभज्यन्ते, ततश्चतुष्टयं चतुष्टयं कृत्वा सप्त चतुष्काणि भवन्ति तानि च प्रत्येकं स्वस्वक्षेत्रे समप्रमाणानि भवन्ति तानि सप्त यथा-एकोरुकादयश्चत्वारः प्रथमं चतुष्कम् १, हयकर्णादयश्चत्वारो द्वितीयं चतु"कम् २ । आदर्शमुखादयश्चत्वार स्तृतीयं चतुष्कम् ३ । अश्वमुखादयश्चत्वार चतुर्थ शुद्धदन्त२८, सूत्रोक्त ये अठाईस द्वीप जिस प्रकार के जितने प्रमाण के जितने अपान्तराल वाले और जिस नाम के हिमवान पर्वत के पूर्व पश्चिमदिशा में हैं उसी प्रकार के उतने ही प्रमाण वाले उतने ही अपान्तराल वाले और उसी नाम के शिखरी पर्वत के पूर्व पश्चिमदिशा में दूसरे भी अठाईस अन्तर द्वीप फिर हैं, ये सब मिलकर छप्पन अन्तर द्वीप कहलाते हैं । किन्तु इस सूत्र में इनकी अत्यन्त सहरका के कारण व्यक्ति भेद को न मानकर अठाईस प्रकार के ही अन्तर द्वीपों की विवक्षा की गई है।
एकोरुक आदि नाम वाले द्वीप हैं मनुष्य नहीं परन्तु उन द्वीपों में रहने वाले होने के कारण 'तात्स्थ्यात्तद् व्यपदेश:' इस मान्यतानुसार સૂત્રમાં કહેલા આ અઠયાવીસ ૨૮ દ્વીપા જે પ્રમાણેના જેટલા પ્રમાણના અપાન્તરાલવાળા અને જે નામના હિમવાન પર્વતના પૂર્વ અને પશ્ચિમ દિશામાં છે, એજ પ્રકારના એટલાજ પ્રમાણવાળા એટલાજ અપાન્તરાલવાળા અને એજ નામન શિખરી પર્વતની પૂર્વ અને પશ્ચિમ દિશામાં ખીજા પણ ૨૮ અઠયાવીસ અંતરદ્વીપે। ક્રીથી કહ્યા છે. આ મધા મળીને કુલ ૫૬ છપ્પન અંતરદ્વીપા કહેવામાં આવે છે. પર`તુ આ સૂત્રમાં તેની અત્યંતસમાનતાને કારણે વ્યક્તિભેદને ન માનતાં અઠયાવીસ પ્રકારના જ અંતરદ્વીપાની વિવક્ષા કરવામાં આવી છે. એકાક નામવાળા દ્વીપેા છે. મનુષ્યા એ નામવાળા હાતા નથી પરંતુ ते द्वीपोभां रहेनाश होवाने भरणे 'तात्स्थ्यात् तद् व्यपदेश:' मा भान्यता
જીવાભિગમસૂત્ર
