________________
प्रमेयद्योतिका टीका प्र.३ सू. ९ जीवोत्पत्तिविषयनिरूपणम् इति नियमाव अभावाभावस्य प्रकृत प्रतियोगिरूपार्थबोधकतया न कदपि ना सीत् रत्नप्रभा, अपितु सर्वदैवासीत् इत्यर्थः, एतावता अतीतकालिक सत्त्वं रत्नप्रमाया आवेदितम् अनादित्वात् । यदि कदाचित् पूर्वकाले असत्त्वं भवेत्तदा अनादित्वमेव न स्यात् । न विद्यते आदिः कारणं यस्य सोऽनादिरिति निर्वचनात् पूर्वकालिक सत्त्वमावेदितं भवतीति । 'ण कयाइ णत्थि' न कदापि नास्ति सर्वथैव वर्तमानकालचिन्तायां भवत्येवेति भावः सदा भावात् अस्त्येवेति । 'ण कयाइ ण भविस्सई' न कदापि न भविष्यति अपितु भविष्यच्चिन्तायां सर्वदैव भविष्यति अनन्तत्वात् । नास्ति अन्तो विनाशो यस्य सोऽनन्त इति व्याख्यानेन सर्वदा अवस्थानात् इत्येवं रूपेण कालत्रयेऽपि निषेध द्वारेण रत्नप्रभायाः सत्त्वं प्रदर्श को प्रकट करने के लिये प्रयुक्त हुए हैं-क्योंकि यह नियम है कि गत दो नञ्-'न'-प्रकृत अर्थ का कथन करते हैं-अतः इस कथन के अनुसार यह रत्नप्रभा पृथिवी सर्वदा ही थी ऐसा समर्थित होता है इससे भूतकाल में इस रत्नप्रभा पृथिवी की सत्ता समर्थित हो जाती है क्यों कि यह रत्नप्रभा पृथिवी अनादि काल से है यदि भूतकाल में इसमें असत्त्व माना जावे तो फिर इसमें अनादिता नहीं बन सकती है जिसका आदि कारण-नहीं होता है-उसे ही अनादि कहा जाता है 'ण कयाइ गस्थि' तथा-यह रत्नप्रभा पृथिवी वर्तमान काल में नहीं हैकिन्तु यह वर्तमान काल में भी है क्योंकि इसका सदाकाल सद्भाव कहा गया है। 'ण कयाइ ण भविस्सइ' तथा-यह रत्नप्रभा पृथिवी भविष्यत्काल में नहीं होगी-ऐसी भी नहीं है-किन्तु भविष्यत् काल में भी रहेगी क्योंकि यह अनन्त है-जिसका अन्त-विनाश- नहीं છે કેમકે એ નિયમ છે કે વાકયમાં આવેલ બે નગ્ન “ન” પ્રકૃતિ ચાલું અર્થને પ્રગટ કરે છે તેથી આ કથન પ્રમાણે આ રત્નપ્રભા પૃથ્વી સર્વદા હતી એવું સમર્થન થાય છે. તેથી ભૂતકાળમાં આ રત્નપ્રભા પૃથ્વીની સત્તાનું સમર્થન થઈ જાય છે તેમને આ રત્નપ્રભા પૃથ્વી અનાદિ કાળથી વિદ્યમાન છે. જે ભૂતકાળમાં તેનું અસવ માનવામાં આવે, તે પછી તેમાં અનાદિપણું આવી શકતું નથી
नुमा ४।२९ डातुनथी त मनाहि वाय छे. 'ण कयाइ णस्थि' तथा ! રત્નપ્રભા પૃથ્વી વર્તમાન કાળમાં નથી. તેમ નથી પરંતુ આ વર્તમાન કાળમાં પણ छ. 'ण कयावि ण भविस्सइ' तथा मा २त्नप्रभावी भविष्य भी नहीं હોય તેમ પણ નથી. પરંતુ ભવિષ્ય કાળમાં પણ તે રહેશે. કેમકે આ અનંત અંત વિનાની છે, જેને અંત વિનાશ ન હોય તેજ અનંત કહેવાય છે આ
જીવાભિગમસૂત્ર
