________________
औपपातिकमत्रे ग्घाएणं समोहणित्ता केवलकप्पं लोयं फुसित्ताणं चिट्टइ?, हंता ! चिहइ ॥ सू० ७०॥ समुद्घातेन, तत्र प्रथमं समुद्घातस्वरूपमुच्यते-यथास्वभावस्थितानामात्मप्रदेशानां समुद्धातनं= समन्तादुद्धातनं-स्वभावादन्यभावेन परिणमनं समुद्धातः, स च सप्तविधः-वेदनासमुद्घातः १, कषायसमुद्धातः २,मरणसमुद्धातः ३, वैक्रियसमुद्घातः ४, तैजससमुद्घातः ५, आहारकसमुद्धातः ६, केवलिसमुद्घातश्च ७ । एषु सप्तसु समुदातेषु चरमः केवलिसमुद्घ तः। तत्र को नाम केवलिसमुद्घातः ? उच्यते-यस्यान्तर्मुहूर्तकाले परमपदं भावि, तस्मिन् केवलिनि भवः समुद्धातः केवलिसमुद्धातस्तेन, 'समोहणित्ता' समवहत्य आत्मप्रदेशान् प्रसार्य 'केवलकप्पं' केवलकल्प संपूर्ण 'लोयं' लोकं 'फासित्ता णं' स्पृष्ट्वा खलु 'चिट्ठई' तिष्ठति किम् ? । उत्तरमाह-'हंता' इत्यादि । 'हन्त' इतिपदं कोमलाऽऽमन्त्रणपूर्वकस्वीकारार्थकम्, 'चिट्ठइ' तिष्ठति ॥ सू. ७० ॥ बाहर निकालकर (केवलकप्पं लोयं) क्या समस्त लोकका (फुसित्ता) स्पर्श करके (चिट्ठइ) ठहरते हैं ? उत्तर-(हंता ! चिट्ठइ) हां! ठहरते हैं। यथास्वभाव से स्थित आत्मप्रदेशों का अन्य भाव में परिणमन करना उसका नाम समुद्धात है । समुद्घात ७ प्रकार क है-वेदनासमुद्घात १, कषायस मुद्घात २, मरणसमुद्घात ३, वैक्रियसमुद्घात ४, तैजससमुद्धात ५, आहारकसमुद्घात ६, केवलिसमुद्घात ७ । इनमें अन्तिम समुद्घात केवलिसमुद्घात है । जिसको अन्तर्मुहूर्त काल में निर्वाण पदकी प्राप्ति होती है ऐसे केवली भगवान का दण्ड, कपाट, मन्थान और लोकपूरण क्रिया द्वारा आत्मप्रदेशों का मूल शरीर को न छोड़कर शरीर से बाहर फैलना इसका नाम केवलिसमुद्धात है ॥ सू. ७० ॥ प्रशाने शरीरथी महा२ ४ाढीन. ( केवलकप्पं लोयं) शु सभ२ नो (फुसित्ता) २५श ४शन ( घिदुइ ) २ छ ?. ( हंता ! चिट्ठइ) ! २९ છે. યથાસ્વભાવમાં રહેલા આત્મપ્રદેશને અન્યભાવમાં ફેરવી નાખવું તેનું નામ સમુદઘાત છે. સમુદ્દઘાત ૭ પ્રકારના છે–૧ વેદના મુદ્દઘાત, ૨ કષાયસમુદ્દઘાત, ૩ મરણ મુદ્દઘાત, ૪ વૈકિયસમુદ્દઘાત, ૫ તૈજસસ મુદ્દઘાત, ૬ આહારકસમુઘાત, ૭ કેવલિસમુદ્દઘાત. તેમાં છેલ્લો સમુદ્દઘાત કેવલિસમુદૂઘાત છે. જેને અન્તમુહૂર્ત કાળમાં નિર્વાણપદની પ્રાપ્તિ થાય છે એવા કેવલી ભગવાનના દંડ, કપાટ, મળ્યાન, અને લોકપૂરણ ક્રિયા દ્વારા આત્મપ્રદેશને, મૂળ શરીરને નહિ છેડતાં શરીરથી બહાર ફેલાવો થવો તેનું નામ उपसिसमुधात छ. (सू. ७०)
