________________
पीयूषवर्षिणी-टीका. स. ३० ध्यानभेदवर्णनम् णं झाणस्स चत्तारि अणुप्पेहाओ पण्णत्ताओ; तं जहा-अवायाणुप्पेहा १ असुभाणुप्पेहा २ अणंतवत्तियाणुप्पेहा ३ विपरिणामाणुप्पेहा ४। से तं झाणे॥ सू० ३०॥ खलु ध्यानस्य चतस्रोऽनुप्रेक्षाः प्रज्ञप्ताः; 'तं जहा' तद्यथा-' अवायाणुप्पेहा' अपायानुप्रेक्षा-अपायानां प्राणातिपाताद्यास्रवद्वारजनितानाम् अनर्थानामनुचिन्तनम् ॥१॥ 'असुभाणुप्पेहा' अशुभानुप्रेक्षा-संसारस्यैव अशुभस्वरूपतयाऽनुचिन्तनम् ॥२॥'अणंतवत्तियाणुप्पेहा' अनन्तवृत्तिताऽनुप्रेक्षा-अनन्तवृत्तिता तैलिकचक्रयोजितस्य वृषस्य मार्गाऽनवसानवत्कदाप्यसमाप्तिशीलता तस्या अनुप्रेक्षा-अनुचिन्तनम् ॥३॥ 'विपरिणामाणुप्पेहा' विपरिणामानुप्रेक्षाउत्पादव्ययध्रौव्यस्वभावानां पदार्थानां यो विपरिणामः-प्रतिक्षणं नवनवपर्यायरूपः तस्यानु चिन्तनम् ॥४॥' से तं झाणे' तदेतद् ध्यानम् ॥ सू० ३०॥ अपायों का अर्थात् प्राणातिपातादिक पाप, जो कर्मों के आस्रव के लिये द्वार जैसे हैं उनसे जनित अनर्थों का बारंबार विचार करना सो अपायानुप्रेक्षा है १। (असुभाणुप्पेहा) अशुभानुप्रेक्षा-संसार स्वयं अशुभस्वरूप है, ऐसा वारंवार विचार करना सो अशुभानुप्रेक्षा है २ । (अणंतवत्तियाणुप्पेहा) अनन्तवर्तितानुप्रेक्षा-भवपरंपरा की अनंतवृत्ति का विचार करना, अर्थात् जिस प्रकार तेली का बैल कोल्हू में जोता जाने पर चक्कर काटता है उसी प्रकार इस जीव के भी, जबतक यह संसार में रहता है तबतक इसके भ्रमण की कभी भी समाप्ति नहीं होती है, इस प्रकार का अनुचिन्तन करना अनंतवर्तितानुप्रेक्षा है ३। (विपरिणामाणुप्पेहा) विपरिणामानुप्रेक्षा-प्रत्येक द्रव्य, उत्पाद, व्यय एवं ध्रौव्य स्वभाववाले हैं, अतः वस्तु प्रतिसमय અપાયાનુપ્રેક્ષા--અપાયોને અર્થાતુ-પ્રાણાતિપાતાદિક પાપ જે કર્મોના આસવને માટે દ્વાર જેવાં છે તેમનાથી થતા અનર્થોનો વારંવાર વિચાર કરે તે सपायानुप्रेक्षा छ. (असुभाणुप्पेहा) अशुमानुप्रेक्षा-ससा२ पोते अशुभ-१३५ छ, सेवा पारंवार विचार ४२३ ते २मशुमानुप्रेक्षा छे. (अणंतवत्तियाणुप्पेहा) અનંતવત્તિતાનુપ્રેક્ષા–ભવપરંપરાની અનંતવૃત્તિતાનો વિચાર કરવો, અર્થાત્ જેવી રીતે ઘાંચીને બળદ ઘાણીમાં જોડાઈને ચક્કરે-(આઠ) ફર્યા કરે છે એવી રીતે આ જીવ પણ જ્યાં સુધી સંસારમાં રહે છે ત્યાં સુધી તેના બ્રમણની કદી પણ સમાપ્તિ થતી નથી, એ પ્રકારનું અનુચિંતન કરવું તે અનંતपतितानु प्रेक्षा छ. (विपरिणामाणुप्पेहा) विपरिभानुप्रेक्षा-प्रत्ये द्रव्य ઉત્પાદ, વ્યય તેમજ ધ્રૌવ્ય સ્વભાવવાળાં છે, તેથી હરવખત વસ્તુ પરિણમન
