________________
२७७
पीयूषवर्षिणी-टीका. सू. ३० ध्यानभेदवर्णनम्
राज्योपभोगशयनासनवाहनेषु, स्त्रीगन्धमाल्यमणिरत्नविभूषणेषु । इच्छाभिलाषमतिमात्रमुपैति मोहाद्, ध्यानं तदातमिति संप्रवदन्ति तज्ज्ञाः॥१॥
२-'रुद्दज्झाणे' रौद्रध्यानम्-रोदत्यपरान् इति रुद्रः प्राण्युपघातादिपरिणतो जीवस्तस्य कर्म रौद्रम्-हिंसाद्यतिक्रूरतारूपं, तद्रूपं ध्यानं रौद्रध्यानम् । तदुक्तम्
संछेदनैर्दहनभञ्जनमारणैश्च, बन्धप्रहारदमनैर्विनिकृन्तनैश्च ।
यो याति रागमुपयाति च नानुकम्पां, ध्यानं तु रौद्रमिति तत्प्रवदन्ति तज्ञाः ॥२॥ इति। राज्योपभोगशयनासनवाहनेषु, स्त्रीगन्धमाल्यमणिरत्नविभूषणेषु । इच्छाभिलाषमतिमात्रमुपैति मोहाद् . ध्यानं तदार्त्तमिति संप्रवदन्ति तज्ज्ञाः” ॥ १ इति।।
राज्य का उपभोग, पलङ्ग आदि सुकोमल शय्या, सुन्दर आसन, घोड़े हाथी आदि वाहन, मनोहारिणी स्त्रियाँ, इत्र आदि सुगन्धित वस्तुएँ, सुन्दर सुन्दर पुष्पों की सुललित मालाय, तथा मणिरत्नमय आभूषण, इन सबों में मोह के कारण जो मनुष्य की उत्कट अभिलाषा है, उस अभिलाषा को विज्ञ जन 'आर्तध्यान' कहते हैं ॥१॥
"रोदयति अपरान् इति रुद्रः" जो दूसरों को रुलाता है वह रुद्र है, अर्थात् प्राणियों की उपघात आदि क्रिया में लवलीन जो जीव है वह रुद्र है, रुद्र का जो कर्म वह रौद्र है। उसका हिंसादिक अतिक्रूरतारूप जो ध्यान है वह रौद्रध्यान है। कहा भी है
संछेदनैर्दहनभञ्जनमारणैश्च बन्धप्रहारदमनैर्विनिकृन्तनैश्च । यो याति रागमुपयाति च नानुकम्पां, ध्यानं तु रौद्रमिति तत्मवदन्ति तज्ज्ञाः॥२॥
राज्योपभोगशयनासनवाहनेषु स्त्रीगन्धमाल्यमणिरत्नविभूषणेषु । इच्छाभिलाषमतिमात्रमुपैति मोहाद्, ध्यानं तदातमिति संप्रवदन्ति तज्ज्ञाः॥१॥
રાજ્યને ઉપભોગ, પલંગ આદિ સુકમલ શય્યા, સુંદર આસન, ઘડા હાથી આદિ વાહન, મહારિણી સ્ત્રીઓ, અત્તર આદિ સુગંધિત વસ્તુઓ, સુંદર સુંદર પુષ્પની બનાવેલી સુલલિત માળાઓ, તથા મણિરત્નમય આભૂપણ, આ બધાંમાં મેહને કારણે જે મનુષ્યની ઉત્કટ અભિલાષા છે તે मलितापाने विद्वानो मात्तथ्यान' ४९ छे. (१) ।
“रोदयति अपरान् इति रुद्रः" २ मीन शवरावे ते सुद्र छ, અર્થાત પ્રાણિઓની ઉપઘાત (મારવું) આદિ ક્રિયાઓમાં લવલીન રહેતે જે જીવ છે તે રુદ્ર છે, રુદ્રનું જે કર્મ તે રૌદ્ર છે. તેનું હિંસાદિક અતિક્રૂરતારૂપ જે ધ્યાન છે તે રૌદ્રધ્યાન છે. કહ્યું પણ છે –
संछेदनैर्दहनभञ्जनमारणैश्च, बन्धप्रहारदमनैर्विनिकृन्तनैश्च । यो याति रागमुपयाति च नानुकम्पां, ध्यानं तु रौद्रमिति तत्प्रवदन्ति तज्ज्ञाः ॥२॥
