________________
१२६
औपपातिकसूत्रे
धम्मनायगाणं धम्मसारहीणं धम्म-वर-चाउरंत-चक्क-वट्टीणं दीवो इहोक्तेषु विशेषणेषु तं दयन्ते इत्यपव्याख्यानम् , 'अधीगर्थदयेशाम् ' इति कर्मणि शेषत्वविवक्षायां षष्ठ्युत्पत्तेः । शेषत्वाऽविवक्षायां तु द्वितीयायाः सत्वेऽपि 'कर्मण्यण् । इत्यणुत्पत्त्या अभयदायेभ्य इत्याद्यनिष्टप्रयोगापत्तेर्दुर्वारत्वात् । 'धम्मदेसयाणं' धर्मदेशकेभ्यः-धर्मः प्राक्प्रतिपादितलक्षणः, तस्य देशकाः उपदेशकास्तेभ्यः । 'धम्मनायगाणं' धर्मनायकेभ्यः-धर्मस्य नायकाः नेतारः-जनानामन्तःकरणे धर्मप्रचारकरणाद् इति यावत्-धर्मनायकास्तेभ्यः । 'धम्मसारहीणं' धर्मसारथिभ्यः-धर्मस्य सारथयः धर्मसारथयस्तेभ्यः, भगवत्सु सारथित्वाऽऽरोपेण धर्मे रथत्वारोपो व्यज्यते इति परम्परितरूपकमलङ्कारस्तस्माद्यथा सारथयो रथद्वारा रथस्थान् पथिकान् सुखपूर्वकमभीष्टं स्थानं नयन्त्युन्मार्गगमनादितश्च प्रतिरुन्धते, तथा भगवन्तो धर्मद्वारा मोक्षस्थानदातारोंको नमस्कार हो। दुर्गति में पड़ने से जीवोंको रोकनेवाला एक सर्वज्ञ वीतराग प्रभु द्वारा प्रतिपादित श्रुतचारित्ररूप धर्म ही है। प्रभुने ऐसे धर्मका जीवों को अपनी दिव्यवाणी द्वारा उपदेश दिया, अतः वे धर्मके दातार कहलाये। (धम्मदेसयाणं) धर्मदेशकों के लिये नमस्कार हो। (धम्मनायगाणं) धर्मके नायकों के लिये नमस्कार हो। प्रभु धर्म के नायक इसलिये कहलाये हैं कि उन्होंने जनता के अन्तःकरण में धर्मका प्रचार किया है । (धम्मसारहीणं ) धर्मके सारथियों को नमस्कार हो। यहां परम्परितरूपकालंकार है। क्यों कि भगवान में सारथित्व का जब आरोप किया गया है तो धर्ममें रथत्वका आरोप प्रकट होता है। इसलिये जिसतरह सारथी रथ द्वारा रथस्थ पथिक को सुखपूर्वक अभीष्ट स्थान पर पहुंचा दिया करता है, પડવાથી જીવને રોકવાવાળા એક સર્વજ્ઞ વીતરાગ પ્રભુદ્વારા પ્રતિપાદિત કૃતચારિત્રરૂપ ધર્મ જ છે. પ્રભુએ એવા ધર્મને જીને પિતાની દિવ્યવાણી દ્વારા उपहेश माथ्यो; भाट तसा धर्मना हाता२ ४वाया. (धम्मदेसयाणं ) धर्महेश ने नभ२४१२ डी. (धम्मनायगाणं ) धर्मना नायने नभ२४१२ डी. प्रभु ધર્મના નાયક એટલા માટે કહેવાય છે કે તેમણે જનતાના અંતઃકરણમાં धन प्रयार यो छे. (धम्मसारहीणं) धर्मना साथियाने नभ२४१२ डी. અહીં પરંપરિત–રૂપક અલંકાર છે; કેમકે ભગવાનમાં સારથિત્વને આપ કરવાથી ધર્મમાં રથત્વને આરોપ પ્રકટ થાય છે. આ માટે જેવી રીતે સારથી રથદ્વારા રથમાં બેસનાર પથિકને સુખપૂર્વક અભીષ્ટ સ્થાને પહોંચાડી દે છે તેમજ બેટા માર્ગથી તેની રક્ષા કરે છે તેવીજ રીતે પ્રભુએ પણ
