________________
प्रमेयचन्द्रिका टीका २०३५ उ.४ सू०४ भावतो जीवानां कृतयुग्मादित्वनि० ७७९ नो कडजुम्मे जाव नो कलिभोगे' जीवपदेशान् पतीत्य न कृतयुग्मो यावन्नो कल्योजः 'सरीरपएसे पडुन्च सिय कडजुम्मे जाव-सिय कलि भोगे' शरीरप्रदेशान् प्रतीत्य स्थात् कदाचित् कृतयुग्मरूपः कालवर्णस्य पर्यायो यावत्-स्यात् कदाचित् कल्योजरूप इति।
अयमाशयः-जीवप्रदेशानाममूर्तत्वेन तदाश्रयणात् कालादिवर्णस्य पर्याय एवं न भवति यदि तदा-कृतयुग्मादिरूपत्वं कथं स्यात् ? किन्तु-शरीरस्य मूर्तत्वेन शरीरविशिष्टस्यैव जीास्य ग्रहगात् शरीराश्रयणेन-शरीरवर्णापेक्षया क्रमशश्चतुर्णामपि राशीनां संभावना भाति-इति । 'एवं जाव वेमाणिए' एवं यावत् जाव नो कलिओगे' हे गौतम ! जीवप्रदेशों की अपेक्षा लेकर शरीर सहित जीव की कृष्णवर्णपर्याये न कृतयुग्मरूप हैं और यावत् न कल्पोजरूप हैं । किन्तु-'सरीरप्पएसे पडुच्च सिय कडजुम्मे जाव सिय कलिओगे' शरीरप्रदेशों की अपेक्षा से वे कदाचित् कृतयुग्मरूप भी हैं यावत् कदाचित् कल्योजरूप भी है। तात्पर्य इस कथन का ऐसा है कि जीव के प्रदेश अमृतं होते हैं अत: अमूतत्व की अपेक्षा से कालादि वर्ण की वहाँ पर्याय ही नहीं होती हैं अतः उसमें कृतयुग्मादि. रूपता ही नहीं आती है। कृतयुग्मादिरूपता तो शरीरविशिष्ट जीव को ही आती है। अतः शरीरके आश्रयण से-शरीरवर्ण की अपेक्षा लेकर क्रमशः वहां चारों राशियों की संभावना होती है। 'एवं जाव वेमा. णिए जिस प्रकार से जीवों का स्वभावतः अमृत होने के कारण उसके आश्रय से कालादि वर्ण वहां नहीं होते हैं और इसी से उनमें कृत. युग्मादिरूपता भी नहीं होती है-इसी प्रकार से एकेन्द्रिय से लेकर
नो कलिओगे' 3 गीतम! ७५ प्रशानी अपेक्षाथी शरीर सहित सपना કૃષ્ણવર્ણ પર્યાયે કૃતયુગ્મ રૂપ નથી અને યાવત્ કલ્યાજ રૂપ પણ નથી, પરંતુ 'सरीरपएसे पडच्च सिय कडजुम्मे जाव कलिओगे' शरीर प्रशानी अपेक्षाथी તેઓ કદાચિત્ કૃતયુમ પણ હોય છે. યાવત્ કદાચિત કલ્યાજ રૂપ પણ હોય છે. કહેવાનું તાત્પર્ય એ છે કે-જીવના પ્રદેશ અમૂર્ત હોય છે. જેથી અમૂર્તપણાની અપેક્ષાથી કાળવણું વિગેરેના ત્યાં પર્યાયે જ હોતા નથી. તેથી તેમાં કૃતયુગ્માદિપણું જ આવતું નથી. કૃતયુગ્ગાદિપણું તે શરીરવાળા જીવને જ આવે છે. જેથી શરીરના આશ્રયણથી-શરીરવર્ણની અપેક્ષાથી કમથી ત્યાં यारे शयाना स डाय छे. 'एवं जाव वेमाणिए' २ प्रमाणे वे સ્વાભાવિક રીતે અમૂર્ત હોવાથી તેના આશ્રયથી કાળાદિવર્ણ લેતા નથી. અને તેથી તેઓમાં કૃતયુગ્મપણું વિગેરે પણ હોતા નથી. એ જ પ્રમાણે એક
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧૫
