________________
प्रमेयचन्द्रिका टीका श०२५ उ.१ सू०३ जीवानां योगाल्पवहुत्वम् ५३१ परिस्पन्दो भाति महाकायस्य वा महाने परिस्पन्दः पीपिलिकाहरत्यादौ तस्य व्यत्ययेनापि दर्शनादिति ।
अयमाशयः-आत्मपदेशस्य स्पन्दनं कम्पनं वा योगशब्देन कथ्यते, स च योगो वीर्यान्तरायकर्मणः क्षयोपशमादिवैचित्र्यात् अनेकप्रकारको भवति । स एव योगः परिस्पन्दकम्पनापरपर्यायः कमपि जीवविशेषमाश्रित्याल्पो भवति, स एवं जीवान्तरापेक्षया उत्कृष्टो भाति । तस्य योगस्य चतुर्दशजीवस्थानकाश्रयणेन जघन्योत्कृष्ट भेदेनाष्टाविंशति भैदा भवन्ति। अस्मिन् मूत्रे तस्य योगस्याल्पबहुत्व. योरेव प्रतिपादनं विद्यते, तत्र मूक्ष्नापर्याप्त केन्द्रियजीवानां जघन्यो योगः सर्वापेक्षयाऽस्पीयानेव भवति, यतः तच्छरीरस्य सूक्ष्मत्वात्, तथाऽपर्याप्तत्वेनापूर्ण त्वाच्च सर्व योगापेक्षया योगः सर्वतोऽल्पीयान् भवति । तथा-स योगः: कार्मण शरीरद्वारा औदारिकपुद्गलग्रहणात् प्रथमसमये एव भवति तदनन्तरं पतिसमय योगस्य वृद्धिर्भवति तथा-तथा स एव योग उत्कृष्ट योगपर्यन्तं वर्द्धते इति ॥सू०३॥ तो कोई नियम है नहीं कि अल्पकाय वाले में अल्प परिस्पन्द होता है और महाकाय वाले में महान परिस्पन्द होता है। क्योकि पिपीलिका एवं हस्ती आदि में यह बात उलट फेर से देखी जाती है अर्थात् हस्ती में जो कि महाकाय वाला है परिस्पन्द कम देखा जाता है और पिपी. लिका-कीड़ी-में परिस्पन्द अधिक देखा जाता है। यह बात दिखलाई दी गई है कि-योग शन्द से आत्मप्रदेशों का स्पन्दन-कम्पन कहा गया है। यह योग वीर्यान्तराय कर्म के क्षयोपशम आदि की विचित्रता से अनेक प्रकार का होता है। परिस्पन्द रूप वही योग किसी जीव विशेष की अपेक्षा से अल्प होता है और किसी अन्य जीव की अपेक्षा से वही योग उत्कृष्ट होता है । इस योग के १४ चौदह जीव स्थानकों के आश्रयण से નથી કે-અપકાયવાળાઓમાં અલ્પ પરિસ્પદ હોય છે. અને મહાકાયવાળામાં મહાન પરિસ્પદ હોય છે. કેમકે પિપીલિકા-કીડી અને હાથી વિગેરેમાં આ વાત ઉલ્ટાસુટી દેખાઈ આવે છે. અર્થાત્ હાથીમાં કે જે મહાકાયવાળે છે, તેમાં પરિસ્પદ કમ દેખાઈ આવે છે. અને પિપિલીકા–કીડીમાં પરિસ્પદ અધિક દેખવામાં આવે છે. આ વાત બનાવવામાં આવી છે –ોગ શબ્દથી આત્મપ્રદેશોન સ્પન્દન-કમ્પન કહ્યું છે. આ યોગ વીતરાય કર્મના ક્ષપશમ વિગેરેની વિચિત્રતાથી અનેક પ્રકારનું હોય છે. પરિસ્પદ રૂપ એજ કેગ કેઈ વિશેષ અપેક્ષાથી અલ્પ હોય છે. અને કોઈ બીજા જીવની અપેક્ષાથી એજ વેગ ઉત્કૃષ્ટ હોય છે. આ વેગના ૧૪ ચૌદ જસ્થાનના આશ્રયથી જઘન્ય અને
શ્રી ભગવતી સૂત્ર: ૧૫
