________________
प्रमैययन्द्रिका टीका श०२० उ०५ सू०८ अनन्तप्रदेशिकपुद्गलगतवर्णादिनि० ८३७ सर्वो मृदुकः सर्वो लघुकः सर्व उष्णः सो क्षश्चेति षोडशो भङ्गः १६ । 'एए सोलस भंगा' एते उपरिनिर्दिष्टा अविरोधिनां चतुर्णा स्पर्शानां परस्परं विशेषण विशेष्यभावेन चतुःस्पर्श पोडशसंख्यका भङ्गा भवन्ति ।। ___ 'जइ पंचफासे' यदि पश्चस्पो भवेत् बादरपरिणतोऽनन्तमदेशिकः स्कन्धस्तदा-सव्वे कक्खडे सम्बे गरुए सव्वे सीए देसे निद्धे देसे रक्खे १' सर्वः कर्कशः सो गुरुकः सर्वः शीतः देशः स्निग्धो देशो रूक्षः, बहुषु प्रदेशेषु विद्यते कर्कशत्वं बहुषु गुरुत्वं बहुषु शैत्यम् एकस्मिन् देशे स्निग्धता एकदेशे रूसतेति प्रथमो भङ्गः १ । 'सबे कक्खडे सव्वे गरुए सव्वे सीए देसे निद्ध देसा भंग है इस प्रकार से-'एए सोलस भंगा' ये १६ भंग है । तात्पर्य ऐसा है कि ये उपरिनिर्दिष्ट अविरोधी चार स्पर्शो के १६ भङ्ग परस्पर विशेपण विशेष्य भाव को लेकर चार स्पर्श में हुए हैं। ___ 'जइ पंच फासे' यदि वह बादर परिणत अनन्त प्रदेशिक स्कन्ध पांच स्पर्शों वाला होता है तो वह-सव्वे कक्खडे सम्वे गाए, सब्वे सीए, देसे निद्धे, देसे लुक्खे १' सर्वांश में कठोर स्पर्शवाला हो सकता है, सर्वाश में गुरु स्पर्शवाला हो सकता है, सर्वाश में शीत स्पर्शवाला हो सकता है, एक देश में स्निग्ध स्पर्शवाला हो सकता है और एक देश में रूक्ष स्पर्शवाला हो सकता है ऐसा यह प्रथम भङ्ग है इस भङ्ग में बहुत प्रदेशों में कर्कशता, बहुत प्रदेशों में गुरुना, बहुत प्रदेशों में शैत्य, एक प्रदेश में स्निग्धता और एक देश में रूक्षता कही गई है डाय छ. मेरीत ॥ सभी A1 थाय छे. १६ मे शत 'एए सोलसभंगा' આ સોળ ભંગ થાય છે. કહેવાનું તાત્પર્ય એ છે કે-ઉપર બતાવેલ વિરોધ વિનાના ચાર સ્પર્શના ૧૬ અંગે પરસ્પરના વિશેષણ અને વિશેષ્ય ભાવથી ચાર સ્પર્શેના પ્રકરણમાં થયા છે.
'जइ पंचफासे' त मा६२ परिणत मनत प्रशाणे २४५ पाय સ્પર્શેવાળે હેય તે તે આ પ્રમાણેના પાંચ સ્પર્શેવાળો હોઈ શકે છે. 'सव्वे कक्खडे, सव्वे गरुए सव्वे सीए देसे निद्धे देसे लुक्खे' सशिमा કઠેર સ્પર્શવાળ હોય છે. સર્વાશમાં ગુરૂ-ભારે સ્પર્શવાળ હોય છે. સર્વાશથી ઠંડા પર્શવાળ હોય છે. એક દેશમાં સ્નિગ્ધ અવળે અને એક દેશમાં રૂક્ષ સ્પર્શવાળ હોય છે. એ પ્રમાણેને આ પહેલે ભંગ છે. ૧ આ ભંગમાં ઘણા પ્રદેશમાં કર્કશ પણ ઘણા પ્રદેશમાં ગુરૂપણુ ઘણુ પ્રદેશમાં શીતાપણું અને એક પ્રદેશમાં સ્નિગ્ધપણું તથા એક દેશમાં રક્ષપણ કહ્યું છે. ૧
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧૩
