________________
प्रमेवचन्द्रिका टीका श०१९०१ सु०१ लेश्यास्वरूपनिरूपणम्
२८१
शुभाशुभ परिणामकारणरूप कृष्णादिवर्णानां पुगलविशेषा एव लेश्याः, इयं च ser कषायोदये निमित्तभूता यतो योगान्तर्गतपुद्गलानां कषायोदयहृद्धौ सामर्थ्यस्य सद्भाव इति यथा पित्तप्रकोपात् क्रोधो बर्द्धते, आन्तरस्य पित्तोदयस्य कारणत्वात् बाह्यद्रव्यमपि कर्मणामुदये क्षयोपशमादौ कारणं भवति यथा ब्राह्मी वनस्पतिरूपा ज्ञानावरणीय क्षयोपशमे, मद्यपानं च ज्ञानावरणोदये निमित्तं भवतीति सेयं लेश्या पदविधा कृष्णनीळकापोति तेजः पद्मशुक्ल भेदादिति । 'तं जहा' तद्यथा ' एवं जहा पनवणाए चउत्थोलेस्सुद्देसओ भाणियव्यो निरवसेसो' एवं यथा प्रज्ञापनायाचतुर्थी लेयोदेशो भवितव्यो निरवशेष: प्रज्ञापनायाः सप्तही है ऐसा मानना चाहिये । अर्थात् मन वचन एवं कायरूप योगों के अन्तर्गत जो शुभ और अशुभ परिणाम होते हैं उन शुभाशुभ परिणामों के कारण कृष्णादिवर्णवाले पुद्गल होते हैं अतः ये कृष्णादिवर्णबाले पुद्गल ही लेश्यारूप हैं । यह लेश्या कषाय के उदय में निमित्त होती है क्योंकि योगान्तर्गत पुद्गलों में कषाय के उदय की वृद्धि करने का सामर्थ्य है। जैसे विस के प्रकोप से क्रोध की वृद्धि होती है। आन्तर पितोदय का कारण होने से बाह्यद्रव्य भी कर्म के उदद्य में एवं क्षयोपशम आदि में कारण होता है । जैसे वनस्पतिरूप ब्राह्मी ज्ञानावरणीय के क्षयोपशम में, एवं मद्यपान ज्ञानावरणीय कर्म के उदय में निमित्त होता है। लेश्या ६ प्रकार की कही गई है १ कृष्णलेश्या, २ नीललेश्या, ३ कापोतलेइया, ४ तेजोलेश्या, ५ पद्मलेश्या, ६ और शुक्ललेश्या ' एवं जहा पन्नवणाए चउत्थो लेस्सुद्देसओ भाणिच्वो निरवसेसो'
અર્થાત્ મન, વચન અને કાયરૂપ યાગાના અન્તત જે શુભ અને અશુભ પરિણમન થાય છે. તે શુભાશુભ પરિણામેાને કારણે કૃષ્ણાદિ વણુ વાળા પુદ્ગલે થાય છે. તેથી આ કૃષ્ણાદિ વાળા પુત્લા જ લેયારૂપ છે. આ લેફ્સા કષાય ના ઉદયમાં નિમિત્તરૂપ બને છે. કેમ કે-ચેગના અન્તત પુલેામાં કષાયના ઉદયની વૃદ્ધિ કરવાનું સામર્થ્ય' છે, જેમ પિત્તના પ્રકાપથી ક્રાય વધે છે. આન્તર પિત્તોદયનું કારણ હાવાથી મહ્યુ દ્રવ્ય પણ કર્માંના ઉદયમાં અને ક્ષયે પશમ વિગેરેમાં કારણ રૂપ હાય છે, જેમ વનસ્પતિરૂપ થ્રાહ્મી જ્ઞાનાવરણીયના ક્ષયપશમમાં અને મદ્યપાન જ્ઞાનાવરણીય કર્મના ઉદ્દયમાં નિમિત્ત બને છે.
લેસ્યા છ પ્રકારની કહેવામાં આવી છે. ૧ કૃલેશ્યા, ૨ નીલલેશ્યા, ૩ अयोतश्लेश्या, ४ तेलेवेश्या च पद्मवेश्या, मने ६ शुसोश्या 'एवं जहा पणवणार चत्थो लेस्सुद्देसओ भाणियन्त्रो निरवसेसो' मेवी रीते मडियां प्रज्ञा
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧૩
