________________
प्रमेयचन्द्रिका टीका श. ६ उ. ८ सू.२ आयुर्वन्धस्वरूपनिरूपणम्
१२३
अत्र नामशब्दः सर्वत्र कर्मार्थक एव उपयुज्यते इति स्थितिरूपं नामकर्म स्थितिनाम, तेन सह यन्निधत्तमायुस्तत् स्थितिनामनिधत्तायुः ३' जातिनाम - गतिनामा-वगाहना - नामग्रहणात् जाति- गत्य-वगाहनानां केवलं प्रकृतिरूपमेवोक्तम्, स्थिति- प्रदेशा-नुभागनामग्रहणात्तु तासामेव जातिगत्यवगाहनानां स्थित्यादेरुक्तत्वेन तेषां च स्थित्यादीनां जात्यादिनामसम्बन्धित्वात् नामकर्मरूपता है, वह स्थिति नामनिधत्तायु । अथवा नाम शब्द यहां सर्वत्र कर्मरूप अर्थ में ही ग्रहण हुआ है इस तरह स्थितिरूप जो नाम कर्म है वह स्थिति नाम है । इस स्थिति नामके साथ जो निधत्त आयु है वह स्थितिनाम निवत्तायु है । जातिनाम, गतिनाम, अवगाहना नाम इसरूपसे इनका जो यहां ग्रहण किया गया है सो इनमें केवलनाम कर्मकी प्रकृतिरूपता ही कही गई है, ऐसा जानना चाहिये । तथा स्थिति, प्रदेश और अनुभागनामरूप से जो इन स्थिति प्रदेश और अनुभागका ग्रहण किया गया है सो ये स्थिति आदि उन जाति गति और अवगाहनाके संबंधी है अतः इनमें नाम कर्मरूपता है । तात्पर्य कहनेका यह है कि यहां जो नाम शब्दका प्रयोग प्रत्येक जाति आदि पदोंके साथ किया गया है सो यह नाम पदकर्म अर्थवाला है । इससे जाति गति और अवगाहना ये प्रकृतियां तो स्वये कर्म की नामकर्मकी उत्तर प्रकृतियोंमें गिनाई ही गई हैं अतः इनमें कर्मरूपता होनेमें तो कोई बाधा है ही नहीं। क्योंकी नामकर्मकी
"
અહીં બધે સ્થળે ‘નામ' શબ્દ ક રૂપ ' અર્થમાં જ ગ્રહણ થાય છે—આ રીતે स्थिति३य ने नाम-भ छे, तेने स्थितिनाम" हे छे. આ સ્થિતિનામની સાથે निधत्त वुं ने आयु छे, तेने “ स्थितिनाम निघत्तायु " हे छे. नति, नाम, गतिनाम, અવગાહના નામ, વગેરે રૂપે તેમને અહીં જે ગ્રહણ કરવામાં આવેલ છે, તે રીતે તે તેમનામાં કેવળ નામ–કમની પ્રકૃતિરૂપતાજ કહેવામાં આવી છે તેમ સમજવું. તથા સ્થિતિ, પ્રદેશ અને અનુભાગ નામરૂપે જે આ સ્થિતિ, પ્રદેશ અને અનુભાગને ગ્રહણ કરવામાં આવેલ છે, તેનું કારણ એ છે કે સ્થિતિ આદિ તે જાતિ, ગતિ અને અવગાહના સાથે સંબંધ રાખનાર હોય છે, તેથી તેમનામાં નામ-કરૂપતા છે. આ કથનનું તાત્પ એ છે કે અહીં જે પદ્મના પ્રયાગ પ્રત્યેક જાતિ, ગતિ આદિ પદ્માની સાથે કરવામાં આવ્યેા છે, તે વપરાયું છે. જાતિ ગતિ અને અવગાહનો, આ પ્રકૃતિયાને ઉત્તર પ્રકૃતિયામાં ગણાવવામાં આવી ચુકેલી જ છે, તેથી તેમનામાં કર્માંરૂપતા હેાવામાં
" नाम
"
'नाम
,
પદ કર્માંરૂપ અર્થાંમાં જ તે સ્વયં નામકર્મની
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : પ
