________________
प्रमेयचन्द्रिका टीका श० १ ० १ सू०५ श्रीमहावीरवर्णनम् १११ पिण्डित-शिरस्कः, तत्र-धनम् अतिशयेन निचितं घननिचितम्-अतिनिबिडम् , सुष्टु-अतिशयेन बद्धानिअवस्थितानि प्रकटतया विद्यमानानि लक्षणानि शिरःसम्बन्धिशुभलक्षणानि यत्र तत् सुबद्धलक्षणम् , उनतम् मध्यभागे उच्चं यत् कूट, तस्य य आकारस्तन्निभम्-उन्नतकूटाकरसदृशमिति भावः पिण्डितं-निर्माणनामकर्मणा संयोजितम् अग्रशिरो मतकाग्रभागो यस्य स घन-निचित-सुबद्ध-लक्षणोन्नत-कूटाकारनिभपिण्डिताग्रशिरस्कः। 'सामलिबोंड-घणनिचिय-च्छोडिय-मिउ-विसय-पसत्थ-मुहुमलक्खण-सुगंधि-सुंदर-भुयमोयग-भिंग-नेल-कज्जल-पहट्ठभमरगण-णिद्ध-निकुरंव-निचिय कुंचिय-पयाहिणावत्त-मुद्धसिरए' शाल्मलिबोण्ड-धननिचित-च्छोटितमृदु-विशद-प्रशस्त-सूक्ष्म-लक्षण-सुगन्धि-सुन्दर-भुजमोचक-भृङ्ग-नैलकज्जल प्रहृष्टभ्रमरगण--स्निग्ध-निकुरम्ब--निचित--कुञ्चित-प्रदक्षिणाऽऽवत- मूर्द्धशिरोजः, तत्रशल्मलिः वृक्षविशेषः, तस्य बोण्डं-फलं, घननिचितम्=अतिनिबिडं, छोटित= स्फोटितं तूलव्याप्तं शाल्मलिफलखण्डं, तद्वत् मृदवा मृदुलाः इति शाल्मलिबोण्डघननिचितच्छोटितमृदवः, अधस्तले शिरोभागः कठिनः, उपरिभागे शाल्मलिफलखण्डगततूलवन्मृदुलाः केशाः इति भावः । तथा-विशदाम्-निमलाः, निर्माण नामकर्मने उसे बहुत ही संभालकर बनाया था। प्रभुके मस्तकके केश शाल्मलि वृक्षके फलके खंड समान अति कोमल थे। अधस्तलमें शिरोभाग तो कठिन था और ऊपरमें ये केश शाल्मलिके फलके टुकड़ेके भीतर रहे हुए तूलके समान कोमल थे। शाल्मलिवृक्षका जो फल होता है वह तो कठिन होता है परन्तु उसके भीतर रहा हुआ रुआं-तूल-चिकना नरम होता है, इसलिये मस्तक शाल्मलि वृक्षके बोंड-फल-समान हुआ, और केश उसके भीतर रहे हुए तूलके जैसे हुए। तथा ये समस्त केश प्रभुके विशद-बहुत निर्मल थे । प्रशस्त-उत्तम थे । सूक्ष्म-बहुत पतले थे। अच्छे लक्षणोंवाले थे। शोभन गंधसे युक्त थे। सुन्दर-मनोहर थे । तथा-भुजमोचकवत्-नीलरत्नविशेषकी तरह भृङ्गकी तरह, एवं नीली गुलिकाकी तरह, कज्जलकी तरह, और उल्लासयुक्त ઉન્નત ફૂટ (શિખર )ના આકારનું હતું. નિર્માણ નામકર્મ દ્વારા બહુ જ સંભાળ પૂર્વક તેનું નિર્માણ (રચના) થયું હતું. પ્રભુના મસ્તકનાં કેશ શ૯મલિ વૃક્ષના ફળના ખંડ સમાન અતિ કોમળ હતાં. નીચેને શિરે ભાગ તે કઠણ હતો. પણ ઉપર ઉગેલાં કેશ શાલમલિ વૃક્ષના ફળની અંદર રહેલા રેસા જેવાં કોમળ હતાં. શામલિ વૃક્ષનાં ફળ તે કઠણ હોય છે. પણ તેમની અંદર રહેલા રેસા નરમ અને કમળ હોય છે. તેથી મસ્તકને શામલિવૃક્ષના ફળ સાથે અને કેશને તે ફળની અંદરના રેસા સાથે સરખાવવામાં આવેલ છે. પ્રભુના
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧
