________________
-
स्थानाङ्गसूत्रे एते च वादिनः पापशास्त्रज्ञानसम्पन्ना इति पापशास्त्राण्यष्टस्थानत्वेन माह
मूलम्-अट्टविहे महानिमित्ते पण्णत्ते, तं जहा-भोमे १, उपाए २, सुविणे ३, अंतलिक्खे ४, अंगे ५, सरे ६, लक्खणे ७ वंजणे ८॥ सू० २० ॥ __ छाया- अष्टविधं महानिमित्तं प्रज्ञप्तम् , तद्यथा-भौमम् १, औत्पातम् २, स्थाप्नम् ३, आन्तरीक्षम् ४, आङ्गम् ५, स्वरः ६, लक्षणं ७, व्यञ्जनम् ८ ॥ ॥ सू० २० ॥ ___टीका- अविहे ' इत्यादि
महानिमितम्-मूतभवद्गल्यानाम् अनोन्द्रियमावानां परिज्ञाने निमित्त हेतुर्यत्तद् निमित्तं, तत्पतिपादकशास्त्रमपि निमित्तम् , तत्प्रत्येकं सूत्रवृत्तिवाति: कतः क्रमेण सहस्रलक्षकोटिममाणमिति कृत्वा महत, महच्च तनिमित्तं चेति
ये चादी पापशास्त्र ज्ञानसे संपन्न होते हैं इस कारण अब सूत्रकार पापशास्त्रोंका कथन आठ स्थानरूपसे करते हैं
" अट्ठविहे महानिमित्ते पण्णत्ते " इत्यादि ॥ टीकार्थ-महा निमित्त आठ प्रकारका कहा गया है-जैसे भौम १, औत्पात२, स्वाप्न ३, आन्तरीक्ष ४, आङ्ग५, स्वर ६, लक्षण ७, और व्यञ्जन ८, जो शास्त्र अतीत वर्तमान और भविष्यत्काल सम्बन्धी अतीन्द्रिय पदार्थों के परिज्ञानमें निमित्त होता है, वह निमित्त है, इस निमित्तका प्रतिपादक जो शास्त्र है, वह भी निमित्त है, यह निमित्त भूत प्रत्यक्ष शास्त्र सूत्र, वृत्ति एवं वार्तिककी अपेक्षा क्रमशः सहस्र लक्ष कोटि प्रमाण है, इसी अभिप्रापसे इसे 'महत्' इस शब्दसे विशेषित कियाहै,
ઉપરના સૂત્રમાં આઠ પ્રકારના અયિાવાદીઓની પ્રરૂપણ કરવામાં આવી તેઓ પાપશાસ્ત્રનાજ્ઞાનથી સંપન્ન હોય છે. તે કારણે હવે સૂત્રકાર આઠ સ્થાન રૂપે પાપશાસ્ત્રોનું નિરૂપણ કરે છે–
भ। सिभित्ता नाय प्रमाणे मा ४२ ॥ छ–(१) भीम, (२) मोत्पात, (3) स्थान, (४) -तरीक्ष, (५) २५in, (६) २५२ (७) सक्षy भने (८) व्यसन.
ભૂત, વર્તમાન અને ભવિષ્યકાળ સંબંધી અતીન્દ્રિય પદાર્થોના પરિણાનમાં નિમિત્તભૂત થાય છે તેને નિમિત્ત કહે છે. આ નિમિત્તનું પ્રતિપાદક જે શાસ્ત્ર છે તેને નિમિત્તશાસ્ત્ર કહે છે. આ નિમિત્ત પ્રત્યક્ષ શાસ્ત્ર સૂત્ર, વૃત્તિ અને વાર્તિકની અપેક્ષાએ ક્રમશઃ સહસ્ત્રલક્ષકટિ પ્રમાણ છે. એજ ખ્યાલથી તેને
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૫
