________________
समयार्थबोधिनी टीका द्वि. श्रु. अ. ३ आहारपरिशानिरूपणम् ४०३
चतुष्पदपञ्चेन्द्रियाणां स्वरूपमुपवयं सादीनामुर परिसर्पाणां स्वरूपोपवर्णनमाह-'अह' अथानन्तरम् 'गागाविहाण' नानाविधानामनेकजातीगनाम् 'उरपरिसप्पथलयरपंचिंदियतिरिकखजोणियाणे' उर परिसर्प स्थलचरपश्चेन्द्रियतियः ग्योनिकानाम् 'अवर' अपर स्वरूपभेदादिकश्च 'पुरक्खाय' पुराख्यातम्, तीर्थकरपादैः 'तं जहा' तद्यथा 'अहीणं' अहीनां-सर्पाणाम् 'अय गराण' अजगराणाम् 'आसालियाण' आशालिकानाम् 'महोरगाणं' महोरगाणाम्-महासाणाम् 'तेसिं च णं' तेषां च खलु 'अहावीएण' यथाबीजेन 'अहावकासेणे' यथावकाशेन 'इत्थीए' स्त्रियाः 'पुरिसस्स य' पुरुषस्य च 'जाव एत्थ णं मेहुणे' यावदत्र खलु मैथुनम्, 'एवं तं चेव णाणत्त' एवं तश्चैवाज्ञप्तम् । इमे सर्पाः उत्पत्तियोग्यबीजा. वकाशाभ्यां समुत्पद्यन्ते तथा-एष्वपि स्त्रीपुंसोः पारस्परिको मैथुननामा विलक्षणः संयोगो जायते, तादृशे जायमाने संयोगे कर्मप्रेरिता जीवा एतेषां योनिषु समुत्पयन्ते, शेषं पूर्ववदरगन्तव्यम्। एषु उर परिसपेषु 'अंडं वेगया जणयंति' अण्ड मेके
चतुष्पद पंचेन्द्रियों के स्वरूप का वर्णन करके सर्प आदि उरम्परि सर्प जीवों का स्वरूप कहते हैं।
इसके अनन्तर नाना प्रकार के उर परिसर्प स्थलचर तियं च पंचे. न्द्रियों के स्वरूप एवं भेद आदि का कथन तीर्थंकरों ने किया है। वह इस प्रकार है-सर्प अजगर, आशालिक और महोरग (महासर्प) आदि की अपने बीज और अवकाश के अनुसार उत्पत्ति होती है। इनमें भी स्त्री पुरुष का परस्पर में मैथुन नामक संयोग होता है, इस संयोगके होने पर कर्म के द्वारा प्रेरित जीव योनि में उत्पन्न होते हैं। शेष-सब कथन पहले के समान ही समझ लेना चाहिए । इनमें कोई अण्डे को
એપ પંચેન્દ્રિય ના વરૂપનું વર્ણન કરીને સર્પ વિગેરે ઉપરિસર્પ વિગેરેનું સ્વરૂપ બતાવે છે. આ પછી તીર્થકરો દ્વારા અનેક પ્રકારના ઉરઃ પરિણાર્પ, સ્થલચર તિય"ચ પંચેન્દ્રિનું સ્વરૂપ અને ભેદ વિગેરે કથન કરવામાં આવેલ છે. તે આ પ્રમાણે છે.–સર્પ, અજગર, આશાલિક અને મહારગ (મહાસ") વિગેરેની ઉત્પત્તિ પિતાના બીજ અને અવકાશ અનુસાર થાય છે. તેમાં પણ સ્ત્રી પુરૂષને પરસ્પરમાં મૈથુન નામને સંયોગ થાય છે. આ પ્રકારને સંયોગ થવાથી, કર્મ દ્વારા પ્રેરિત જીવ યોનિથી ઉત્પન્ન થાય બાકીનું સઘળું કથન પહેલાં કટ્ટા પ્રમાણે જ સમજી લેવું જોઈએ. તેમાં કોઈ ઈડને ઉત્પન્ન કરે છે. કેઈ પોત-બચું ઉત્પન્ન કરે છે. ઇંડુ ફેટવાથી
श्री सूत्रतांग सूत्र : ४
