________________
समयार्थबोधिनी टीका प्र. श्रु. अ. १५ आदानीयस्वरूपनिरूपणम् ५२३ सः पूजानास्वादकः । कुतो न स्वादयति-अत आह-'अणासए' अनाशयः, आशयः अभिलाष द्योतकोऽभिमायः, इच्छा बा, स न विद्यते यस्य सोऽनाशयः । तथा 'जए' यतः प्रयतः संयमे यत्नवान् सदा निरविचारः संयमवानित्यर्थः । कुतो यतः अयम् यतः प्रयतः संयमे यत्नवान् सदा निरतिवारः संयमानि त्यर्थः । कुतो यतः अयम् ‘दंते' दान्तः इन्द्रिय नो इन्द्रिय दमनशीलः, कथमीदृशस्तत्राह-'दढे' दृढः-देवादिकृतविषयादिपलोभनरपि अविचलितस्वभावः । कुत एवम् 'आरयमेहुणे' आरतमैथुनः भारतनुपरतं निवारितं मैथुनमब्रह्मचर्य यस्य स आरतमैथुनः निरस्तशब्दादिविषयाभिलाषः, प्राणातिपातादिविरतिमत्वात् । मोक्षमार्गसाधकायतचारित्रवत्त्वाच्च । अथानुशासकस्य विशेषणसार्थकतामाह-स वसुमान् संयमधनत्त्वात् , पूजानास्वादकः सत्कारायननुमोदकत्वात् , अनाशय:दन न करे। क्यों आस्वादन न करे ? इसका उत्तर यह है कि वह अभिलाषा, प्रयोजन या इच्छा से रहित हो। संयम में यतनावान् हो अर्थात् निरतिचार संयम का पालन करे। इन्द्रिय और मन को दमन करने वाला हो। ऐसा भी क्यों हो? इस कारण कि देवता आदि के वैषयिक प्रलोभनों के होने पर भी धर्म से विचलित नहीं होता और विचलिन न होने का कारण यह है कि वह मैथुन आदि इन्द्रिय संबंधी भोगों से विरत होता है। वह प्राणातिपात आदि पापे से निवृत्त होता है, मोक्षमार्ग का साधक होता है और आयत (दीर्घ) चारित्रवान् होता है। इस कारण उसमें शब्दादि विषयों की अभिलाषा नहीं होती। ___ तात्पर्य यह है कि सच्चा अनुशासक अर्थात् उपदेष्टा (उपदेशक) वही होता है जो संयम रूपी धन से युक्त हो, सत्कार आदि का अनुન કરવી ? આ પ્રશ્નનો ઉત્તર એ છે કે–આ અભિલાષા, પ્રયોજન અથવા ઈચ્છાથી રહિત હોય છે. સંયમમાં યતનાવાળા હોવું અર્થાત્ નિરતિચાર સંય. મનું પાલન કરે ઈન્દ્રિય અને મનનું દમન કરવા વાળા હોય એવું પણ કેમ હોય? એ કારણે કે દેવતા વિગેરેના વિષય સંબંધી પ્રભને હોવા છતાં પણ ધમથી ચલાયમાન થતા નથી, અને ચલાયમાન ન થવાનું કારણ તે મિથુન વિગેરે ઈન્દ્રિય સંબંધી ભેગથી વિરત હોય છે, તે પ્રાણાતિપાત વિગેરે પાપથી નિવૃત્ત હોય છે. મેક્ષમાર્ગના સાધક હોય છે. અને આયત (દીઘ) ચારિત્રવાનું હોય છે. તે કારણથી તેમાં શબ્દ વિગેરે વિષયેની અભિલાષા-ઈચ્છા હતી નથી.
કહેવાનું તાત્પર્ય એ છે કે--સાચે અનુશાસક અર્થાત્ ઉપદેશક એજ હોય છે કે જે સંયમ રૂપી ધનવાળે સત્કાર વિગેરેનું અનુમોદન ન કરતાં
श्री सूत्रकृतांग सूत्र : 3
