________________
प्र. श्रु. अ. १ असत्कार्यवादी बौद्ध मतनिरूपणम्
२१३
समयार्थ बोधिनी टीका संस्काराख्यान (वयंति) वदन्ति = प्रतिपादयन्ति पञ्चस्कन्धेभ्यो व्यतिरिक्त : परलोकगामी कोsयात्मा नास्तीति कथयन्ति । ते च स्कन्धा : ( खणजोइणो ) क्षणयोगिनः क्षणमात्र योगवन्तः क्षणिकाः सन्तीत्यर्थः । पुनश्चैते बौद्धाः ( अण्णो) अन्यम् - आत्मषष्ठवादि- सांख्योक्तं पञ्चभूतेभ्योऽन्यमात्मानम् तथा (अणण्णो) अनन्यम् - चार्वाकाभिमतं पञ्चभूताव्यतिरिक्तमात्मानं न मन्यन्ते । एवं ( हेउयं) हेतुकं = सहेतुकं पञ्चभूतेभ्यः समुत्पन्नम् (च) च = तथा ( अहेउयं) अहेतुकम् हेतुरहितम् अनाद्यनन्तत्वान्नित्यं चात्मानं (णेवाहु) नैवाहुः = नैव कथयन्ति अन्यम् अनन्यम् हेतुकम् अहेतुकम् चात्मानं न मन्यन्ते बौद्धा इति भावः ॥ १७ ॥ - टीका
'एगे' एके - केचन' बाला उ, बालास्तु सदसद्विवेक विकला बौद्धमतानुयायिनः 'पंच खंधे' पञ्चस्कन्धान्' वयंति' वदन्ति - प्रतिपादयन्ति । तथाहि - रूपस्कन्ध-वेदना स्कन्ध–विज्ञानस्कन्ध-संज्ञास्कन्ध - संस्कारस्कन्धान्ख्याः पञ्चैव स्कन्धा विद्यन्ते
(५) संस्कार | उनका कहना है कि इन पांच स्कन्धों से भिन्न कोई आत्मा नहीं है, जो परलोक में गमन करता हो, वे स्कन्ध एक क्षण भर ही ठहरते हैं । वे बौद्ध आत्मा को सांख्य की भांति पांच भूतों से भिन्न स्वीकार नहीं करते और न चार्वाक की तरह अभिन्न ही स्वीकार करते हैं । आत्मा को सहेतुक अर्थात् भूतों से उत्पन्न या निर्हेतुक अर्थात् अनादि अनन्त भी नहीं मानते हैं ||१७||
- टीकार्थ
कोई कोई बौद्धमत के अनुयायी सत्य असत्य के अज्ञानी पांच स्कंधों का प्रतिपादन करते हैं । वे पांच स्क रूपस्कंध (२) वेदनास्कंध (३) विज्ञानस्कंध (४) संज्ञास्कंध और (५) संस्कार ३५, (२) बेहना, (3) विज्ञान ( ४ ) संज्ञा भने (५) संस्कार तेयो मेषु प्रतिपादन उरे છે કે પાંચ સ્કન્ધાથી ભિન્ન એવા કોઈ આત્મા જ નથી કે જે પરલેાકમાં ગમન કરતા હાય. તે સ્કન્ધા એક ક્ષણ માત્ર જ ટકે છે. તે બૌદ્ધમતને માનનારા લોકો આત્માને સાંખ્યાની જેમ પાંચ ભૂતાથી ભિન્ન પણ માનતા નથી. અને ચાર્વાક મતવાદીઓની જેમ પાંચ ભૂતાથી અભિન્ન પણ માનતા નથી. તેએ આત્માને સહેતુક એટલે કે ભૂતા વડે ઊપન્ન થયેલા અથવા નિહેતુક એટલે અનાદિ અનંત પણ માનતા નથી. ॥ ૧૭ !
ટીકા
भान से शून्य
यह हैं - (१)
કોઇ કોઇ બૌદ્ધમતના અનુયાયીએ સત્ય અને અસત્યના ભાનથી વિહીન હેાવાને કારણે–અજ્ઞાની હાવાને કારણે પાંચ સ્કંધાનું પ્રતિપાદન કરે છે. તે પાંચ સ્કંધ નીચે प्रमाणे छे. (१) ३५२४ध, (२) वेहनास्ध, (3) विज्ञानस्ध, (४) संज्ञाध भने (4)
શ્રી સૂત્ર કૃતાંગ સૂત્ર : ૧
