________________
श्रुतस्कन्ध १ लोकसार अ. ५ उ. ५
" आयार सुअ सरीरे, वयणे वायण मई पओगमई।
एस सुसंपया खलु, अट्ठमिया संगहपरिन्ना ॥" छाया—आचारः श्रुतं शरीरं वचनं वाचना मतिः प्रयोगमतिः। एताः मुसम्पदः खलु अष्टमी संग्रहपरिज्ञा ॥” इति । निर्मलज्ञानादिभिः प्रतिपूर्णः, उपशान्तरजाः-उपशान्तमोहनीयः, समारक्षन षड्जीवनिकायं चतुर्विधसङ्घ गच्छगतसाधून स्वात्मानं च सम्यक् रक्षन् समे भौमे स्त्रीपशुपण्डकादिपरिवर्जिते शोभने स्थाने तिष्ठति । अत्र हृदोपमानेन इदाश्चतुर्विधतयाऽऽचार्योऽपि तादृश एव भवति, तत्र चतुर्भङ्गी यथा
(१) एकः सीतासोतोदाप्रवाहहूदादिवत्परिगलत्स्रोताः पर्यागलस्रोताश्च ।
"आयार सुय सरीरे वयणे वायण मई पओगमई । एस सुसंपया खलु अहमिया संगहपरिन्ना" ॥ आचार, श्रुत, शरीर, वचन, वाचना, मति, प्रयोगमति, और संग्रहपरिज्ञा । (द. श्रु. स्कं. अ. ४)
निर्मल ज्ञानादिकोंसे प्रतिपूर्ण होते हैं। मोहनीयकर्मके उपशमन से ये उपशान्तरज होते हैं । षड्जीवनिकाय, चतुर्विधसंघ तथा गच्छमें रहनेवाले साधुओंके एवं अपनी आत्माके अच्छी रीतिसे रक्षक होते हैं। स्त्री, पशु, पण्डक-नपुंसक आदिसे वर्जित स्थानमें ये रहते हैं। इसलिये जलाशयके समस्त विशेषण इनमें घटित होते हैं। इद-जलाशयकी उपमा देनेसे यह बात ज्ञात होती है कि जिस प्रकार जलाशय चार प्रकारके होते हैं, उसी प्रकार आचार्य भी चार तरह के होते हैं। वह चतुःप्रकारता इस चतुर्भङ्गीसे जानी जाती है । जैसे
(१) कोई एक आचार्य, सीता सीतोदा नदीके प्रवाहका हूद कि जिससे दूसरा प्रवाह निकलता है और बाहरसे दूसरा प्रवाह भी जिसमें आकर
નિર્મળ જ્ઞાનાદિકોથી તે પ્રતિપૂર્ણ છે, મેહનીય કર્મના ઉપશમનથી તે ઉપશાન્તરજ હોય છે.ષજીવનિકાય, ચતુર્વિધસંઘ તથા ગચ્છમાં રહેવાવાળા સાધુઓના અને પિતાના આત્માના સારી રીતે રક્ષક હોય છે. સ્ત્રી, પશુ, નપુંસક આદિથી વજીત સ્થાનમાં એ રહે છે. આ માટે જળાશયના સમસ્ત વિશેષણ તેમનામાં બંધબેસતાં છે. હદ-જળાશયની ઉપમા દેવાથી આ વાત જાણી શકાય છે કે જેવી રીતે જળાશય ચાર પ્રકારના હોય છે એ જ રીતે આચાર્ય પણ ચાર પ્રકારના હોય છે. તે ચાર પ્રકાર ચાર બંગથી જાણી શકાય છે. જેમ (૧) કેઈ એક આચાર્ય સીતા સતેદા નદીના પ્રવાહની તરહ-જેમાંથી બીજે પ્રવાહ કુટતે હેય છે અને બહા
२०
श्री. मायाग सूत्र : 3
