________________
आचाराङ्गसूत्रे जब उनका अपने अबाधाकाल को छोड़ कर उदय आवेगा तब वह भी तीव्रतम रूपसे ही अपना फल देगा, अतः जीव या तो इसी भवमें तज्जन्य दुःखादिकों का पूर्ण भोक्ता होगा, और यदि अवशिष्ट बचेंगे तो उनका फल उसे नरकनिगोदादि में जाकर भोगना पडेगा। यही बात इस सूत्र में प्रकट की गई है। 'चकार' शब्द जो सूत्रमें पड़ा है वह यह भी प्रकट करता है कि-क्रोधकषाय के वश होकर प्राणातिपातादिक में प्रवृत्ति करनेवाला जीव तज्जन्य दुःख को इस भवमें और परभवमें (नरकनिगोदादिकों में) भी भोगता है।
क्रोधकषाय से जिस समय आत्मा संतप्त हो जाता है उस समय उस आत्मा का मन संतप्त होता है, मनका संतप्त होना ही भावहिंसा है। मनके संताप से अशुभ कमों का आस्रव होता है।
अन्तमें सूत्रकार उपसंहार करते हुए कहते हैं कि जब क्रोधादिक कषायों के करने से जीवों को दुःख भोगना पड़ता है और संसार में कोई भी प्राणी दुःख को नहीं चाहता, सब सुखके ही अभिलाषी हैं, तो भव्य का कर्तव्य है कि वह इस दुःख के अभावरूप मोक्ष मार्ग में प्रवृत्ति करे। संसार में थोड़ा सा भी सुख नहीं है। जिसे जीवने सुख मान रखा है वह काल्पनिक है । आकुलता का जब तक सर्वथा अन्त नहीं हो થશે. એવી સ્થિતિમાં જ્યારે પિતાના અબાધાકાળને છેડીને તેને ઉદય થશે ત્યારે તે પણ તીવ્રતમરૂપથી જ પિતાનું ફળ આપશે, માટે જીવ કાં તો આ ભવમાં જ તજજન્ય દુઃખાદિકોને પૂર્ણરૂપે ભેગવશે, અને જે અવશિષ્ટ બચશે તે તેનું ફળ તેણે નરક નિદાદિમાં જઈને ભોગવવું પડશે. આ જ વાત આ સૂત્રમાં प्रगट ४२वामा भावीछे, 'चकार' शण्ट १ सूत्रमा छ, ते सम प्रगट ४२ छ કે-ક્રોધ-કષાયને વશ થઈ પ્રાણાતિપાતાદિકમાં પ્રવૃત્તિ કરવાવાળા જીવ તજન્ય દુઃખને આ ભવમાં અને પરભવમાં (નરકનિગોદાદિકોમાં) પણ ભોગવે છે.
ક્રોધ-કષાયથી જે વખતે આત્મા સંતપ્ત થઈ જાય છે, તે વખતે તે આત્માનું મન સંતપ્ત થાય છે. મનનું સંતપ્ત થવું એ જ ભાવહિંસા છે.
મનના સંતાપથી અશુભ કર્મોના આસ્રવ થાય છે. અંતમાં સૂત્રકાર ઉપસંહાર કરતાં કહે છે કે-જ્યારે કેધાદિક કષાયે કરવાથી જીવેને દુઃખ ભેગવવું પડે છે અને સંસારમાં કઈ પણ પ્રાણી દુઃખને નથી ચાહતે, બધા સુખના જ અભિલાષી છે, ત્યારે ભવ્ય પ્રાણીનું કર્તવ્ય છે કે આ દુઃખના અભાવરૂપ મોક્ષમાર્ગમાં પ્રવૃત્તિ કરે. સંસારમાં થોડું પણ સુખ નથી, જીવે જેને સુખ માન્યું છે તે કાલ્પનિક છે. આકુળતાને જ્યાં સુધી સર્વથા અંત નથી થતો ત્યાં
શ્રી આચારાંગ સૂત્ર : ૨
