________________
२७६
आचाराङ्गसूत्रे
शरीरेऽनन्ता जीवाः सन्ति । एषां स्थानं घनोदध्यादि । सूक्ष्मास्तु वनस्पतिकाया सर्वलोकव्यापिनः । एषां भेदप्रभेदाश्च शास्त्रतोऽवसेयाः । एते पञ्च स्थावराः स्पर्शनरूपैकेन्द्रियाः ।
-
पञ्च जीवनिकाया उक्ताः, इदानीं षष्ठस्त्रसाधिकारः कथ्यते - (६) सकायभेदाः-
त्रसत्वं द्विविधं, क्रियातो लब्धितश्च । तत्र क्रिया = कर्म-चलनं - देशान्तरमाप्तिः । अतः क्रिययैव तेजस्कायो वायुकायश्च त्रसो भवति । लब्ध्या तूभौ स्थावरौ । द्वीन्द्रियादयस्तु क्रियया लब्ध्यापि त्रसा भवन्ति । लब्धिर्हि त्रसनामकर्मोंदयः, देशान्तरप्राप्तिलक्षणा क्रियाऽपि द्वीन्द्रियादीनाम् । स्थावरनामकर्मोदयरूपया स्थान घनोदधि आदि है । सूक्ष्म वनस्पतिकाय सर्वलोकव्यापी है । इनके भेद-प्रभेद शास्त्र से समझ लेने चाहिए । इन पाँच स्थावरों को एकमात्र स्पर्शनइन्द्रिय होती है । पांच जीवनिकायों का कथन किया जा चुका है। अब छठे सकाय का प्ररूपण किया जाता है—
(६) सकाय -
सपन दो प्रकार का है - क्रिया से और लब्धि से । कार्य करना, चलना, एक जगह से दूसरी जगह जाना किया है। इस किया ही तेजस्काय और वायुकाय त्रस कहलाते हैं । लब्धिकी अपेक्षा ये दोनों स्थावर ही हैं । द्वीन्द्रिय आदि, क्रिया से भी स हैं और लब्धि से भी । यहाँ त्रसनामकर्म का उदय लब्धि है, और देशान्तर में તેના ભેદ–પ્રલે શાસ્રથી સમજી લેવા જોઈએ. આ પાંચ સ્થાવરાને એક માત્ર સ્પન ઈન્દ્રિય હાય છે.
આ પાંચ જીવનકાયાનું કથન કરી ચૂકયા છીએ. હવે છઠ્ઠા ત્રસ કાયનું પ્રરૂપણ કરવામાં આવે છે
(१) सडाय
ત્રસપણુ એ પ્રકારનુ છે-ક્રિયાથી અને લબ્ધિથી. કાય કરવું, ચાલવું, એક જગ્યાથી બીજી જગ્યાએ જવુ' તે ક્રિયા છે. આ ક્રિયાથી જ તેજસ્કાય અને વાયુકાય ત્રસ કહેવાય છે, લબ્ધિની અપેક્ષાએ આ બન્ને સ્થાવર જ છે. દ્વીન્દ્રિય આદિ ક્રિયાથી પણ ત્રસ છે અને લબ્ધિથી પણ ત્રસ છે. અહિં ત્રસનામક ને ઉદય તે લબ્ધિ છે, અને દેશાન્તરમાં ગમન કરવુ તે ક્રિયા છે. દ્વીન્દ્રિય આદિમાં એ અને જોવામાં
શ્રી આચારાંગ સૂત્ર ઃ ૧
