________________
ભારતના આધ્યાત્મિક રહસ્યની ખેાજમાં
નીરવતા હતી. એમના કરચલી વગરના ચહેરા એમના અનુભવના ડાણવાળા શબ્દને સાચા ઠરાવતા હતા.
ઉપરથી તદ્દન સીધાંસાદાં દેખાતાં વાયેાદ્વારા મહર્ષિ શું કહેવા માગતા હતા ? દુભાષિયાએ અંગ્રેજીમાં એમના ઉપલક અ જરૂર કરી બતાવ્યા, પરંતુ એમની પાછળના ગૂઢાર્થ એનાથી ભાગ્યે જ કહી શકાયા. મને લાગ્યુ કે તે તેા મારે પેાતે જ શોધી કાઢવા પડશે. મહર્ષિ` કાઈ ક્લસૂફની પેઠે અથવા તો પાતાના સિદ્ધાંતને સમજાવવાની કેાશિશ કરનાર પંડિતની પેઠે નહેાતા ખેાલતા, પણ પેાતાના દિલના ઊંડાણમાંથી ખેાલી રહ્યા હતા. એ શબ્દ એમના પેાતાના જ અસાધારણ અનુભવના સૂચક નહેાતા ?
૨૩૮
"
તમે જેના ઉલ્લેખ કરી રહ્યા છે તે સ્વરૂપ સાચેસાચ શું છે? તમે જે કહ્યું તે સાચું જ હેય તે તેા માણસનું બીજું સ્વરૂપ પણ હાવુ જોઈએ.’
એમના હાઠ પર એકાદ ક્ષણુ સ્મિત ફરી વળ્યું.
"
માણસનાં બે સ્વરૂપ હોઈ શકે ?' એમણે કહેવા માંડયું : આ વિષય સમજવા માટે માણસ માટે સૌથી પહેલી આવશ્યકતા પેાતાની જાતનું પૃથક્કરણ કરવાની છે. ભીન્ન માણસેાની પેઠે એ લાંબા વખતથી વિચાર કરવા ટેવાયેલા હેાવાથી, એણે પેાતાના હું ’ વિશે સાચી રીતે નથી વિચાયું. એને પેાતાને સાચા ખ્યાલ નથી. લાંબા વખતથી એ પેાતે શરીર તથા મન છે એવું માને છે. એથી જ હું તમને ‘ હું કાણુ 'ની શેાધ કરવાની ભલામણ કરું છું.'
<
એમની વાત હું સારી પેઠે સમજી શકુ એટલા માટે એ ઘેાડી વાર અટકયા. મેં એમનાં આગળનાં વાકયા આતુરતાપૂર્વક સાંભળવા માંડયાં :
6
તમે ઇચ્છે છે કે એ સત્ય પરંતુ શું કહું ? એની અંદરથી જ છે, અને એની અંદર જ એને વિલીન
:
સ્વરૂપનું વર્ણન કરી બતાવું વ્યક્તિગત ' હું 'ના ઉદય થાય થવાનું છે.'
