________________
પાટલિપુત્ર-વાચના અને માથુરી-વાચનાઃ આ બે વાચનાઓ વચ્ચેનું અનુસંધાન જાળવવામાં રાજા ખારવેલ દ્વારા પ્રેરિત કુમારગિરિ પર મળેલી શ્રમણ-સભા અને આમાં થયેલું દ્વાદશાંગી-રક્ષાનું કાર્ય એક મહત્ત્વની શ્રુત-શૃંખલા રૂપ બન્યું હોવાથી, સૌ કોઈ રાજા ખારવેલને દ્વાદશાંગીસંરક્ષક તરીકે બિરદાવે એ સહજ હતું.
પાટલિપુત્ર-વાચના આચાર્યશ્રી સ્થૂલભદ્રસૂરિજી આદિ ધૃતધરોની નિશ્રામાં વીર નિર્વાણ પછી લગભગ ૧૬૦માં વર્ષે થવા પામી હતી. કારણ કે દુષ્કાળના કારણે દ્વાદશાંગી સ્વરૂપ શ્રતની તૂટતી શૃંખલાના અંકોડાઓનું પુનઃ સંયોજન અત્યંત આવશ્યક બન્યું હતું. આ પછી વીર નિર્વાણને ૮૨૭ વર્ષો વીતી ગયા બાદ મથુરામાં આચાર્યશ્રી ઔદિલસૂરિજીની નિશ્રામાં બીજી એક આગમ વાચના મળી હતી. આ વાચના માથુરી વાચના તરીકે પ્રસિદ્ધ થઈ. આવી પ્રસિદ્ધ વાચનાઓમાં કુમારગિરિ ઉપર થયેલું દ્વાદશાંગી-રક્ષાનું કાર્ય વાચના તરીકે સુવર્ણાક્ષરે નોંધાયેલું ન હોવા છતાં આ બે વાચનાઓ વચ્ચે સેતુ બનવાની જવાબદારી આ દ્વાદશાંગી રક્ષાએ અવશ્ય વહન કરી હતી, એમ કલિંગમાં મળેલી આ સાધુ-સભામાં પધારેલા મહાન ઋતધરોની ઉપસ્થિતિના આધારે અવશ્ય અનુમાની શકાય.
આમ, મહારાજા ખારવેલ પ્રેરિત આ સાધુ સભા દ્વાદશાંગી રક્ષાનું મહત્ત્વનું આટલું કાર્ય કરી ગઈ. તદુપરાંત શ્રી શ્યામાચાર્યે ત્યારે શ્રી પન્નવણા સૂત્રની રચનાનો પ્રારંભ કર્યો. વાચક શિરોમણિ શ્રી ઉમાસ્વાતિજીએ ત્યારે શ્રી તત્ત્વાર્થસૂત્રની સૂજન-સંકલના શરૂ કરી અને શ્રી બલિસ્સહાચાર્યજીએ ત્યારે વિદ્યાપ્રવાદ નામના પૂર્વમાંથી અંગવિદ્યા આદિ શાસ્ત્રોની રચના આરંભી. આ શાસ્ત્રો આજેય આપણા શ્રત વારસાના એક વિશિષ્ટ વૈભવ તરીકે શોભી રહ્યા છે. આનાં આદિશ્રેયના અધિકારી તરીકે શ્રી ખારવેલની શ્રુતભક્તિને કોઈ ભૂલીભૂસી શકે એમ જ નથી.
૧૧૮
-~~-~~~ મહારાજા ખારવેલ
