________________
ज्ञेय
अजीव
हय
[4]
એવો પણ અનુભવ થાય છે કે, અમુક વર્ષો પછી બાંધેલું કર્મ કાંતો ઉદયમાં આવે અથવા કર્મ ભોગવાઈ પણ જાય.
જ્ઞાનના મુખ્ય પાંચ પ્રકાર :
૧. મતિજ્ઞાન
૨. શ્રુતજ્ઞાન
उपादेय
જ્ઞાની પુરુષો તો શ્વાસોશ્વાસમાં બાંધેલા કર્મ જલદી ખપાવી દે છે. જ્યારે જ્ઞાનાવરણીય કર્મના ક્ષયોપશમવાળા જીવોમાં કેટલાક ઈશારાથી સમજી જાય તો બીજા સમજાવવા છતાં ભૂલો કરે છે. કોઈને પ્રયત્ન કરવા છતાં જ્ઞાન ચડતું નથી જ્યારે કેટલાક સવા૨નું સાંજે ભૂલી જાય છે. એવા પણ જીવો છે કે ઉંઘમાં પૂછો તો પણ જવાબ સાચો આપે છે. ટૂંકમાં ગાઢ બાંધેલા જ્ઞાનાવરણીય કર્મ એક યા બીજી રીતે ભોગવવા પડે છે.
– ઈન્દ્રિય અને મનની સહાયથી સ્પષ્ટ કે અસ્પષ્ટ થતું જ્ઞાન.
- શબ્દોને સાંભળવા-જોવા-વાંચવાથી તેના અર્થનું જે જ્ઞાન થાય તે.
૩. અવધિજ્ઞાન – ઈન્દ્રિય અને મનની સહાય વિના મર્યાદિત ક્ષેત્રનું રૂપી પદાર્થોનું જ્ઞાન. (દેવ-નરક અને તીર્થંકરને પહેલા ૩ જ્ઞાન જન્મથી હોય.)
૫. કેવળજ્ઞાન
-
૪. મન:પર્યવજ્ઞાન – ઈન્દ્રિય અને મનની સહાય લીધા વિના અઢી દ્વીપના પર્યાપ્ત સંશી-પંચેન્દ્રિય જીવોના મનોભાવને જાણવાનું જ્ઞાન. (તીર્થંકર પરમાત્માને દીક્ષાના દિવસથી જ પ્રાપ્ત થાય.)
- જ્ઞાનની ચરમ સીમા, સંપર્ણજ્ઞાન. આ જ્ઞાન જ્ઞાનાવરણીય કર્મના સંપૂર્ણ ક્ષય પછી થાય. કેવળજ્ઞાની આત્માને હવે કોઈ જ્ઞાન અજ્ઞાત નથી. ત્રણે લોકનું, ચરાચર પદાર્થોનું અંજલીવત્ શુદ્ધસત્ય-સંપૂર્ણ જ્ઞાન તેઓને થાય, જોઈ-કહી શકે છે.
મિથ્યાત્વીજીવને ઉપરના ત્રણ જ્ઞાન મતિઅજ્ઞાન, શ્રુતઅજ્ઞાન, વિભંગજ્ઞાન અજ્ઞાન સ્વરૂપે હોય છે. ♦ ‘કેવલ’ શબ્દના જુદા જુદા અર્થ : કેવલ એટલે એક, શુદ્ધ, સકલ, અસાધારણ, અનંત, નિર્વ્યાઘાત.
૨૧
