Page Text
________________
ચિંતન :]
કાનને પવિત્ર કરો... કથાને જેમ “સત્' વિશેષણ લગાડવાથી સત્કથા થાય તેમ વિકથાને માટે પણ વિ' વિશેષણ લાગે તો વિકથા થાય છે. અનંતકાળથી જીવની વિકથા કરવાની ટેવ છે તેને દૂર કરવા શાસ્ત્રકારોએ સત્કથા દર્શાવી છે.
સત્કથા એટલે? (૧) આત્મિક લાભ કરનારી વાત. (૨) આધ્યાત્મિક ભાવને નુકસાન ન કરનારી શુભ વિચારણા. (૩) કામ-ક્રોધાદિ દૂષણોનો ત્યાગ કરાવે, પ્રોત્સાહન ન આપે તે. (૪) આવેશમાં કે અવિવેકમાં લઈ ન જાય તે. (૫) નિરર્થક સમયનો દુર્વ્યય ન કરે છે. ટૂંકમાં આત્મલક્ષી વિચાર. એ સત્યથા અને જેનું પરિણામ ખરાબ છે તે વિકથા. બન્ને કાનથી જ સંભળાય. એકને સાંભળ્યા પછી જીવન સુધરે, બીજાને સાંભળ્યા પછી જીવન બગડે.
તેરમા ચરણને શુકનવંત કે અપશુકનવંત ન કહેતા સત્કથા-વિકથાની કથા કરવાનું ચરણ એમ કહેવું યોગ્ય લાગે છે. કોઈ ગુજરાતી કવિએ લખ્યું છે કે, “કથા સુણી સુણી ફૂટ્યા કાન, તોય ન આવ્યું આતમજ્ઞાન” કદાચ આ કડી વિકથાઓ માટેની જ હશે તેથી વિકથાના કટુ રસનું આસ્વાદન કરી લઈએ.
વિકથાના પ્રકારો : (૧) સ્ત્રી કથા (૨) ભક્ત કથા (ભોજન કથા), (૩) રાજ કથા, (૪) દેશ કથા. આ બધી કથાઓને વિકથા કહેવા પાછળનું જો કોઈ મુખ્ય કારણ હોય તો સામાન્ય રીતે સ્વાર્થ તેમાં દેખાય છે. જ્યાં સ્વાર્થ પૂરો થયો
ત્યાં આ કથાઓ નવું વિતરૂપ ધારણ કરી લે અને છેલ્લે કથાનાયકને હાથ ઘસતા રહેવું પડે યા ખાલી હાથે સમય વેડફવાનો ફાયદો મેળવી જ્યાં હતા ત્યાં પહોંચવું પડે. બીજા શબ્દમાં પાણી વલોવી માખણ મેળવવાની ચેષ્ટ.
એક રાજા જંગલમાંથી નગરીમાં રત્નજડિત રથમાં બેસી જતા હતા. અચાનક માર્ગમાં એક જેનું શરીર કૃશ થયું છે. હવે લાકડાનો ભાર પણ વહન થઈ શકતો નથી. ચાલવામાં કાંઈ સંયમ નથી એવા લકડહારને જોયો. રાજા દયાળું ને પ્રજા વત્સલ્ય હતો. રથ ઊભો રાખી લકડહારને રથમાં બેસી જઈ ગામના પાદરે ઉતરી જવા કહ્યું.
લકડહાર શરમાયો. મુંઝાયો, શું સ્વપ્ન છે કે સત્ય ? વિચારમાં પડ્યો. ફરી રાજાએ આજ્ઞા કરી કે.(કાંઈ વિચાર્યા વગર રથમાં બેસી જા. હકીકતમાં જેની સેવા કરવી જોઈએ તેની સેવા લેવામાં લકડહારને મુંઝવણ થતી હતી. ન છૂટકે રાજાશા પાળી એ રથમાં બેસી ગયો.
થોડીવારે રાજાને ખ્યાલ આવ્યો કે લકડહાર રથમાં તો જરૂર બેસી ગયો પણ માથાની ઉપર રાખેલો ભાર તો માથા ઉપર જ રાખીને બેઠો છે. રાજાએ લકડહારને
૭૦
| SR No. | 006142 |
| Book Title | Dharm Mahelna 21 Pagathiya |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Harishbhadravijay |
| Publisher | Navjivan Granthmala |
| Publication Year | 2005 |
| Total Pages | 158 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 18 MB |