Page Text
________________
પોતેજ હર્તા-કર્તા છે. આ વ્યવસ્થા દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાયથી સમજાવવામાં આવી છે અને આ વીતરાગ વિજ્ઞાન ચોક્કસ સિદ્ધાંતો પર રચાયેલું છે. તેના આ ત્રણ મહાન સિદ્ધાંત સમજવા અનિવાર્ય છે. (૧) દ્રવ્યની સ્વતંત્રતાનો સિદ્ધાંત (૨) ક્રમબદ્ધ પર્યાયનો સિદ્ધાંત (૩) ઉપાદાન-નિમિત્તની સ્વતંત્રતાનો સિદ્ધાંત.
૧૪૧. દ્રવ્યની સ્વતંત્રતાનો સિદ્ધાંત : દરેક વસ્તુ, દ્રવ્ય-ગુણ- પંયા ય થી સ્વતંત્ર છે. એક વસ્તુ બીજી વસ્તુનું કાંઇ કરી શકે નહિ, પરિણમાવી શકે નહિ, પ્રેરણા કરી શકે નહિ, અસર-મદદ કે ઉપકાર કરી શકે નહિ, લાભનુકસાન કરી શકે નહિ, મારી- જીવાડી શકે નહિ, સુખ-દુઃખ આપી શકે નહિ–એવી દરેક દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાયની સ્વતંત્રતા અનંત જ્ઞાનઓએ પોકારી પોકારીને કરી છે.
૧૪૨. ક્રમબદ્ધ પર્યાયનો સિદ્ધાંત : દરેક વસ્તુનું પરિણમન ક્રમબદ્ધ છે. જે દ્રવ્યનું જે ક્ષેત્રે, જે કાળે, જે ભવે, સર્વજ્ઞ પ્રભુએ જે પ્રમાણે એમના જ્ઞાનમાં જાણ્યું છે, તે દ્રવ્યનું તે ક્ષેત્રે, તે કાળે, તે ભાવે તે જ પ્રમાણે પરિણમન થાય. તેમાં નરેન્દ્ર, દેવેન્દ્ર, કે જિનેન્દ્ર કાંઇ કરી શકે નહિ.
૧૪૩. ઉપાદાન-નિમિત્તની સ્વતંત્રતાનો સિદ્ધાંત : દરેક દ્રવ્ય પોતાની ઉપાદાનની યોગ્યતા પ્રમાણે પરિણમે છે, ત્યારે નિમિત્તની હાજરી હોય છે– પણ નિમિત્ત કાંઇ કરતું નથી. ઉપાદાનગત યોગ્યતા હોતાં નિમિત્ત સહજ મળી આવે છે. તેથી આત્માર્થીએ નિમિત્તો મેળવવા માટે નકામા વ્યગ્ર થવું ન જોઇએ. ઉપાદાન-નિમિત્તની એવી સ્વતંત્રતા પણ છે અને સંધિ પણ છે.
૧૪૪. આ ત્રણે સિદ્ધાંતોનો સાર આ પ્રમાણે છે. કાર્યની ઉત્પત્તિમાં પાંચ સમવાય કારણો (૧) સ્વભાવ (૨) નિયતિ (૩) કાળલબ્ધિ (૪)નિમિત્ત (૫) પુરુષાર્થ એકી સાથે સમુપસ્થિત હોય છે. તથાપિ આત્મધર્મની (વીતરાગતાની) પ્રાપ્તિમાં પુરુષાર્થ મુખ્ય છે.
૧૪૫. અહિંસા પરમ ધર્મ છે. તે માત્ર વીતરાગભાવરૂપ છે. આત્મામાં મોહ-રાગ-દ્વેષ ભાવોની ઉત્પત્તિ એ જ નિશ્ચય હિંસા (ભાવ હિંસા) છે અને આ ભોવોના અભાવને અહિંસા કહેવામાં આવે છે. આ ભાવ અહિંસા (વીતરાગતા) સુખનું કારણ છે અને ભાવ હિંસા એ જ દુઃખનું કારણ છે.
♦
| SR No. | 006103 |
| Book Title | Aatma Praptino Saral Upay |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramniklal Savla |
| Publisher | Ramniklal Savla |
| Publication Year | |
| Total Pages | 126 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 8 MB |