________________
પણ વાહનનું વધુ પડતું અવલંબન જ્યારે પગની ગતિશીલતાને અવરોધી લે ત્યારે કહે છે કે આ તો લોખંડનો વિકાસ થયો પણ પગ નકામા થઇ ગયા. કમ્યુટર વગાર આવા સાધનો થકી મગજનો કાર્યભાર ઘટી જાય છે તે સગવડ હશે પણ મગજની ધાર બુઠ્ઠી બને છે તે એક સમસ્યા છે. મેટલ વિકાસ અને મેન્ટલ વિકાસ વચ્ચેનો ભેદ સમજવો જરૂરી છે. આમ શિક્ષણનું ત્રીજું ફળ પણ પ્રશ્નાર્થ ચિહ્ન સાથે આકાર લે છે.
જે દેશમાં શિક્ષિત બેકારોની સંખ્યા સાત આંકડામાં હોય ત્યાં શિક્ષણ માણસને પગભર બનાવે છે તેવું કહેવું વધુ પડતું કહેવાશે. અતિ ઉચ્ચ શિક્ષણ મેળવીને પગભર બનવું તે બધા માટે ગજા બહારની વાત થઇ.
આ સંદર્ભમાં મુકુન્દ પારાશર્યનું કાવ્ય જ ઘણું કહી જાય છે. “એક દિન મહેતાજીએ છોકરાને પ્રશ્ન કર્યો, ઇતિહાસ વિશે પ્રશ્ન સૌથી કયો મોટો છે ? વાદ કરી છોકરાઓ પ્રશ્નનો વિચાર કરે, મહેતાજીની આંગળીની ચીંધ સહુ માથે ફરે, . કુરુક્ષેત્ર ? દ્રોણ તણો ? ઇતિહાસ ખોટો છે. ફ્રેન્ચ રાજ્યક્રાંતિ ? એવી ક્રાંતિનેય જોટો છે. રાજ્યમાં સુધારા ? ધારા હેરનો તોટો છે ? વીજળી કે સંચા શોધ ? એ તો પ્રશ્ન બહ છોટો છે. નોંખાનોંખા ધર્મપંથ ? અરે ! એમાં ય ગોટો છે. સિપાઇના બળવા’ના વાંસા ઉપર સોટો છે. સત્યાગ્રહ ! એમાં ય તે કૈક મેલી દોટી છે. આવડે નહીં, તો ગાલે મહેતાજીનો થોટો છે. છેલ્લે બાંક, છેલ્લો રાંક છોકરો જવાબ દે છે.
સા'બ ! સા'બ ! પ્રશ્ન એક રોટલાનો મોટો છે.”
શિક્ષણ એક એવું વિચિત્ર વૃક્ષ બની ગયું છે જે ખાતર પાણી પુષ્કળ પ્રમાણમાં લેવા છતાં ફળ એકે ય આપતું નથી.
શિક્ષણના ચાર ફલાદેશમાંથી કયું ફળ આજના શિક્ષિતને નિશ્ચિતપણે મળે છે ? પતંગ અને પાટિયા વચ્ચે ફરક તો માત્ર ચાર પાયાનો જ હોય છે ને?
- શિક્ષણની સોનોગ્રાફી
