________________
પર્ટ
વિવેકચૂડામણિ શિષ્યઃ “હે ગુરુદેવ! આ પાંચેય કેશ મિસ્યા હવાથી આત્મા નથી એમ નિષેધ કરતાં શૂન્ય સિવાય કંઈ પણ મને દેખાતું નથી તે બુદ્ધિમાન માણસે આ જગતમાં કઈ વસ્તુને પિતાના આત્મા તરીકે જાણવી?
આત્માનું ખરું સ્વરૂપ श्रीगुरुरुवाच :
सत्यमुक्तं त्वया विवनिपुणोऽसि विचारणे । अहमादिविकारास्ते तदभावोऽयमप्यनु ॥ २१५ ।। सर्वे येनानुभूयन्ते यः स्वयं नानुभूयते । । तमात्मानं वेदितारं विद्धि बुद्धया सुसूक्ष्मया ॥ २१६॥
ગુરુઃ “હે વિદ્વાન ! તે સત્ય કહ્યું. વિચાર કરવામાં તું ઘણે ચતુર છે. અહંકાર વગેરે જે વિકારે છે, તે અને એને અભાવ એ બધું જેને લીધે જાણી શકાય છે અને જે પિતે બીજા કેઈથી જાણી શકાતું નથી, એ સૌને જાણ નાર આત્માને તું અતિ સૂકમ બુદ્ધિથી જાણ.
· तत्साक्षिकं भवेत्तत्तद्यद्यधेनानुभूयते ।
कस्याप्यननुभूतार्थे साक्षित्वं नोपयुज्यते ॥२१७॥
જે કઈ વસ્તુ જે કઈ વડે અનુભવાય છે, તેનું જ સાક્ષાત હેવાપણું હોઈ શકે, પણ કેઈએ નહિ અનુભવેલી વસ્તુ(શૂન્ય)નું સાક્ષાત્ હોવાપણું ઘટી શકે નહિ.
असौ स्वसाक्षिगो भावो यतः स्वेनानुभूयते । અતઃ ઇ ઈ સાક્ષાત્રામા ર રેત ! ૨૨૮
આત્મા તે પિતાની જ સાક્ષીવાળો પદાર્થ છે; કારણ કે તે પિતા વડે જ અનુભવાય છે; માટે સર્વથી પર એ પિતે જ સાક્ષાત્ આત્મા છે, બીજે કઈ નહિ.
जाग्रत्स्वप्नसुषुप्तिषु स्फुटतरं योऽसौ समुज्जृम्भते प्रत्यभूपतया सदाहमहमित्यन्तः स्फुरलेकधा ।
