________________
૧૦
વિચૂડામણિ (જગતનું તુચ્છપણું નજરે) જેવાથી અને સાંભળવા વગેરેથી આ દેહથી માંડી બ્રહ્મલેક સુધીના બધા અનિત્ય ભાગ્ય પદાર્થોને તજી દેવાની જે ઈચ્છા, એ જ “વૈરાગ્ય” છે.
विरज्य विषयवातादोषदृष्टया मुहुर्मुहुः ॥ २२ ॥ . स्वलक्ष्ये नियतावस्था मनसः शम उच्यते । विषयेभ्यः परावर्त्य स्थापनं स्वस्वगोलके ॥ २३ ॥ उभयेषामिन्द्रियाणां स दमः परिकीर्तितः। પાણાનાનં વૃત્તવોપતિદત્તમ ર૪ |
વારંવાર દેષદષ્ટિ કરીને, વિષયેના સમૂહથી વૈરાગ્ય પામી, મનની પિતાના લયમાં જ સ્થિર અવસ્થા, એ “રામ” કહેવાય છે. કર્મેન્દ્રિય અને જ્ઞાનેન્દ્રિય બન્નેને તેમના વિષયો તરફથી વાળીને પિતાપિતાના સ્થાનમાં જ સ્થિર કરવી, એ “દમ” કહેવાય છે; અને (ચિત્તની) વૃત્તિ બહાર ના વિષયે ઉપર ન ભટકે, એ જ ઉત્તમ “ઉપરતિ” છે.
सहनं सर्वदुःखानामप्रतीकारपूर्वकम् । चिन्ताविलापरहितं सा तितिक्षा निगद्यते ॥ २५ ॥
ચિંતા અને શોક વિના સર્વ દુઓને ઉપાય કર્યા વગર સહી લેવાં, એ “તિતિક્ષા” કહેવાય છે.
शास्त्रस्य गुरुवाक्यस्य सत्यबुद्धयवधारणम् । ણા થતા થૈયા વસ્તુપ /
શાસ્ત્રનાં અને ગુરુદેવનાં વચનને સત્ય બુદ્ધિથી ગ્રહણ કરવાં, એ “શ્રદ્ધા” કહેવાય છે, જેથી વસ્તુ મેળવી શકાય છે.
૧ વાણું, હાથ, પગ, ગુદા અને ઉપસ્થપાંચ કર્મેન્દ્રિ. ૨ નાક, કાન, આંખ, જીભ અને ચામડી-પાંચ જ્ઞાનેન્દ્રિ. ૩ કર્મેન્દ્રિના વિષય-તે તે હકિનાં કામ; જ્ઞાનેન્દ્રિયોના વિષય-શબ્દ, સ્પર્શ, રૂપ, રસ ને ગંધ.
