Jainism Course Part 04

SR No.: 006050
Original Sutra Author: N/A
Author: Maniprabhashreeji
Publisher: Adinath Rajendra Jain Shwetambara Pedhi
Publication Year: 2011
Total Pages: 222
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 10 MB

Page 43

તિર્યંચ : પંચેન્દ્રિય તિર્યંચના ત્રણ પ્રકાર છે. જળચર, સ્થલચર અને ખેચર
: એટલે કે જળમાં રહેનારા જીવો.
જલચર
જલચર (૪)
ખેચર (૪)
જેમકે માછલી, મગરમચ્છ વગેરે. - સ્થલચર : ભૂમિ ઉપર રહેનારા જીવો. સ્થલચરના પુનઃ ત્રણ પ્રકાર છે.
ચતુષ્પદ (૪) ભૂજ-પરિસર્પ (૪) ઉર-પરિસર્પ (૪)
a. ચતુષ્પદ : ભૂમિ ઉપર ચાર પગેથી ચાલનારા જીવો. જેમ કે હાથી, ઘોડા, ગાય વગેરે. b. ભુજ-પરિસર્પ ઃ ભૂમિ ઉપર ભુજાઓના સહારે ચાલનારા જીવો. જેમ કે બંદ૨, નોળીયા વગેરે. c. ઉર-પરિસર્પ ઃ ભૂમિ ઉપર પેટના સહારે આળોટનારા જીવો. જેમ કે સાંપ, અજગર વગેરે. ખેચર : આકાશમાં ઉડનારા જીવો. જેમકે પોપટ, કોયલ, ચકલી વગેરે.
આ બધાના સમૂર્છિમ પર્યાપ્ત-અપર્યાપ્ત તેમજ ગર્ભજ પર્યાપ્ત – અપર્યાપ્ત આ ચાર ભેદ હોય છે. જેમકે જલચર તિર્યંચના ચાર ભેદ –
સમૂર્છિમ પર્યાપ્ત જલચર તિર્યંચ ગર્ભજ પર્યાપ્ત જલચર તિર્યંચ
જે પ્રમાણે જલચર તિર્યંચના ભેદ કરવામાં આવ્યા છે તે પ્રમાણે ચતુષ્પદ સ્થલચર, ભુજપરિસર્પ, સ્થલચર, ઉ૨૫રિસર્પ, સ્થલચર તેમજ ખેચર આ બધાના ૪-૪ ભેદ હોય છે.
જલચર પંચેન્દ્રિય તિર્યંચના
૪ ભેદ
ચતુષ્પદ સ્થલચર પંચેન્દ્રિય તિર્યંચના ભુજ-પરિસર્પ સ્થલચર પંચેન્દ્રિય તિર્યંચના – ઉર – પરિસર્પ સ્થલચર પંચેન્દ્રિય તિર્યંચના – ખેચર પંચેન્દ્રિય તિર્યંચના
-
તિર્યંચ (૨૦)
સમૂર્છિમ અપર્યાપ્ત જલચર તિર્યંચ ગર્ભજ અપર્યાપ્ત જલચર તિર્યંચ
૪ ભેદ
૪ ભેદ
૪ ભેદ
=
સ્થલચર
૪ ભેદ
૨૦ ભેદ
કુલ
આ પ્રમાણે તિર્યંચ પંચેન્દ્રિયના કુલ ૨૦ ભેદ થયા.
સમૂર્છિમ : માતા-પિતાના સંયોગ વગર જ પોતાની મેળે ઉત્પન્ન થવાવાળા જીવ સમૂર્છિમ કહેવાય છે. મન નહી હોવાથી આ અસંશિ પણ કહેવાય છે. એકેન્દ્રિયથી ચઉરિન્દ્રિય સુધીના બધા જીવ સમૂર્છિમ જ હોય છે. પંચેન્દ્રિય જીવ ભેદમાં તિર્યંચ તેમજ મનુષ્ય સમૂર્છિમ અને ગર્ભજ બંને પ્રકારના હોય છે. ગર્ભજઃ માતા-પિતાના સંયોગથી જે જીવ ગર્ભમાં પોષાઈને જ જન્મ લે છે. તે ગર્ભજ કહેવાય છે. મનુષ્ય : મનુષ્યના ભેદ એમની આકૃતિના આધારે ન કરીને એના રહેવાના ક્ષેત્રના આધારે કર્યા છે અઢી દ્વીપની ૧૫ કર્મભૂમિ, ૩૦ અકર્મભૂમિ તેમજ ૫૬ અન્તર્રીપમાં મનુષ્ય રહે છે. એમ
29