Page Text
________________
પટ પર ઘ ઘાટ પર પણ
સમયસાર દર્શન કે જે ટીકીટ
ભાવાર્થ : લોકો શુદ્ઘનયને જાણતા નથી કારણ કે શુદ્ધનયનો વિષય અભેદ એકરૂપ વસ્તુ છે; તેઓ અશુદ્ધનયને જ જાણે છે કેમ કે તેનો વિષય ભેદરૂપ અનેકપ્રકાર છે, તેથી તેઓ વ્યવહાર દ્વારા જ પરમાર્થને સમજી શકે છે. આ કારણે વ્યવહારનયને પરમાર્થનો કહેનાર જાણી તેનો ઉપદેશ કરવામાં આવે છે. અહીં એમ ન સમજવું કે વ્યવહારનું આલંબન કરાવે છે પણ અહીં તો વ્યવહારનું આલંબન છોડાવી પરમાર્થે પહોંચાડે છે એમ સમજવું.
ગાથા ૭માં એમ કહ્યું કે આત્મા ચિદ્ધન વસ્તુ છે, એમાં શરીર, મન, વાણી, કર્મ તો છે જ નહિ, પણ કર્મના સંગે જે શુભ-અશુભ ભાવો થાય છે એ મલિનતા, અશુદ્ધતા પણ એના સ્વરૂપમાં નથી. એ તો ઠીક, પણ જ્ઞાનધન આત્મામાં જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્ર, આનંદ પ્રભુતા, સ્વચ્છતા એવી અનંત શક્તિઓ છે, છતાં આ શક્તિઓના ભેદ અભેદ આત્મામાં નથી. ગુણ અને ગુણી પરમાર્થે અભેદ છે, ભેદરૂપે નથી.
આમ હોવા છતાં શિષ્યને સમજાવવા માટે અભેદમાં નામમાત્ર ભેદ પાડીને જ્ઞાન તે આત્મા, દર્શન તે આત્મા, ચારિત્ર તે આત્મા એમ ઉપદેશ કરવામાં આવે છે. તો પણ ભેદદ્રષ્ટિમાં નિર્વિકલ્પ સમ્યગ્દર્શન થતું નથી. માટે ભેદને ગૌણ કરીને અભેદરૂપ નિર્વિકલ્પ અનુભવ કરવો એમ ઉપદેશ કરવામાં આવ્યો છે.
વિશેષાર્થ : આમાં એટલી સાવધાની રાખવાની છે કે મ્લેચ્છને સમજાવવા મ્લેચ્છ ભાષાનો ઉપયોગ કરવાને યોગ્ય માનવામાં આવ્યું છે, પણ મ્લેચ્છ બની જવું કર્યારેય પણ યોગ્ય નથી.
વ્યવહારીજનને વ્યવહારનયથી સમજાવવું અલગ વાત છે અને વ્યવહારી બની જવું એકદમ અલગ વાત છે. વ્યવહારને ઉપાદેય માનવો તે વ્યવહારી બની જવું છે, મ્લેચ્છ થઈ જવા જેવું છે.
આત્માની પ્રારંભિક જાણકારી પ્રાપ્ત કરવા માટે જે જાણે તે આત્મા, જે દેખે તે આત્મા’ આ વ્યવહારકથન ઉચિત જ છે, પરંતુ આત્માનુભવ માટે નહીં, કારણ કે આત્માનુભવ સ્વરૂપ અસલી આત્મજ્ઞાનને માટે આ વિકલ્પોથી પણ પાર થવું પડશે, નિર્વિકલ્પ થવું પડશે, વ્યવહારાતીત થવું પડશે. આ જ વાત આ ગાથામાં કહેવામાં આવી છે. સમ્યગ્દર્શન થતાં સુંદર આનંદ સહિત જ્ઞાનતરંગો ઊછળે છે. ત્યારે ‘આત્મા’ એવો યથાર્થ અર્થ સુંદર રીતે સમજાય છે.
સારાંશ :
આ ગાથાની ટીકામાં સમ્યગ્દર્શન પહેલાં થતી પાંચ લબ્ધિઓનો સંકેત છે. (૧) ગુરુના મુખે ‘આત્મા' શબ્દ સાંભળનાર શિષ્ય સંજ્ઞીપંચેન્દ્રિય હોવાથી ક્ષયોપશમ
લબ્ધિ તો છે જ.
૪૦
| SR No. | 006042 |
| Book Title | Samaysara Darshan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramniklal Savla |
| Publisher | Anandji Kalyanji Pedhi |
| Publication Year | |
| Total Pages | 248 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 18 MB |